Srpsko-ruska romansa

Pad Berlinskog zida i raspad Jugoslavije (27)

Povodom dve decenije od pada Berlinskog zida, Danas će u narednih nekoliko nedelja objavljivati tekstove iz Zbornika radova „Zid je mrtav, živeli zidovi! – Pad Berinskog zida i raspad Jugoslavije“ u izdanju Biblioteke XX veka, čiji je urednik Ivan Čolović, etnolog i politički antropolog. Zbornik nosi priloge 17 domaćih i stranih autora, koji se bave različitim aspektima jedne teme, u skladu sa svojim intelektualnim profilima: V. Arsenijević, I. Čolović, N. Stefanov, K. Luketić, V. Dimitrijević, S. P. Ramet, U. Vlaisavljević, Ž. A. Derans, K. Bugarel, Ž. Paić, I. Erdei, M. Biro, S. Slapšak, V. Perica, M. Malešević, E. Gordi i M. Velikonja. Naslovi i oprema teksta u feljtonu su redakcijski.

Sovjetski Savez se pretvorio u iznova rusificiranu Rusku Federaciju. Bliska Moskvi ostaje samo Bjelorusija dok je u Ukrajini proturuski blok jači nego ikad. U Jeljcinovoj i kasnije Putinovoj Rusiji, jeste kao i u „krnjoj“ Miloševićevoj Jugoslaviji i kasnije Srbiji i Crnoj Gori, bude se neo-slavofilske ideologije.

Srbijansko-ruska romanca počinje krajem 1980-ih u krugovima razočaranih komunista i neostaljinista ali još više kod novih konzervativaca slavofilske provenijencije. Početkom 1990-ih jugoslavenski vojni vrh bezuspješno pokušava pridobiti potporu Moskve uvođenju vojne diktature u Jugoslaviji. Tada su se reakcionari u vojnim vrhuškama zbližili, te neće biti čudno kad glavnokomandujući propale JNA, general Veljko Kadijević, u Moskvi nađe azil i penziju postavši tako sugrađaninom udovici Slobodana Miloševića. Početkom 1990-ih jačaju i konzervativni svepravoslavni pokreti a srpsko-rusko približavanje predvode ostaci poraženih režima koji se pokušavaju preustrojiti, zatim nacionalne crkve i različite desničarske neoslavofilske partije.

U tadašnjoj historijskoj gužvi, „pan-pravoslavni fundamentalisti“ nadaju se nekakvim svetim ratovima uzduž granica Istoka i Zapada poput Ukrajine i Jugoslavije, gdje bi Rusija poslije propasti Sovjetskog Saveza otkrila novu (tj. tradicionalnu) imperijalnu funkciju kao globalni patron pravoslavlja (Perica 2002: 159-160 i 202-204; Perica u: Byrnes i Katzenstein 2006: 370-377). Nacionalne crkve Rusije i Srbije tada su pune poleta i velikih očekivanja. Osjećajući se (pre)dugo poniženima pod „bezbožnim komunizmom“ kako se stari režim nazivalo, ove crkve hoće više od pukog oporavka – restauraciju statusa nacionalnih institucija, duhovnu renesansu u domaćim okvirima i obračun s kulturnom hegemonijom Zapada.

Srpska pravoslavna crkva (SPC) je do 1999. bila poletna barem koliko i njena sestrinska ruska crkva ako ne i aktivnija. Uostalom, imala je daleko bolji start u titoizmu kog je poslije Titove smrti 1980, javno proklinjala, ali pod kojim je sredinom 1970-ih u SFRJ bilo otvoreno i obnovljeno više pravoslavnih bogomolja nego u deset puta mnogoljudnijoj sovjetskoj Rusiji. Krajem 1980-ih kad je tek počela liberalizacija državne politike prema crkvi u SSSR-u, nad Beogradom je već dominirala kupola novog memorijalnog hrama Svetog Save, jedne od najvećih pravoslavnih crkava na svijetu koja se nadala nadvisiti i kupolu peterburškog sabora Svetog Izaka. Tako simbolički osokoljena a od dolaska na vlast Miloševića i s vjerom da uza se ima tadašnju srbijansku državu i neke mehanizme ondašnje federacije SPC je poticala na restrukturiranje SFRJ i novi početak jedne drukčije srpske države po uzoru na Rusiju.

Novi val rusofilije i slavofilstva u Srbiji došao je, usporedo s nešto skromnijim izljevima srbofilstva u Rusiji, za vrijeme i poslije NATO bombardiranja Srbije 1999. Srbijanski hazjajin Slobodan Milošević imenovat će tada svog starijeg brata Borislava ambasadorom u Moskvi (gdje će se kasnije cijela dinastija Milošević nastaniti). Srbija se nada ruskoj pomoći ali ona je retorička i simbolična te ne može zaustaviti NATO. Moskovski patrijarh služit će liturgiju u krcatom hramu Sv. Save u Beogradu pod opasnošću od zračnog napada. Pred 100.000 Beograđana srpski patrijarh Pavle će u svome pozdravu isticati slavensko bratstvo Rusa i Srba a ruski će patrijarh nazvati bombardiranje Srbije aktom bezakonja i agresije protiv boga i čovječnosti koje su počinile moćne i arogantne zapadne sile. U nekoliko gradova Rusije održavale su se demonstracije potpore Srbiji i prijetnje SAD-u.

Iza te galame krila se drukčija Rusija. Jedna britanska anketa provedena u Rusiji za vrijeme NATO bombardiranja Srbije otkriva slijedeće raspoloženje Rusa: 47odsto zalaže se za jačanje diplomatskih veza sa Srbijom; 44 odsto je za iskorištavanje bombardiranja Srbije radi mobiliziranja svjetske javnosti protiv NATO-a, a 40 odsto za rusku humanitarnu pomoć Srbiji (Sherr i Main, 1999, 5). Ni riječi o slavenskom bratstvu i naročitoj bliskosti između pravoslavnih naroda na čemu se insistira u Srbiji. Rusi su, kako to pokazuje analiza Jelene Guskove, bili daleko više bijesni zbog jačanja NATO-a čije su ukidanje očekivali s krajem hladnog rata, nego što su bili solidarni sa Srbima ili se naročito brinuli za tragediju koja se u zemljama bivše Jugoslavije dogodila (Guskova 2003, 405-505).

Nastavlja se