Svet posle Venecije

Leta 1797. politička austrijska sukcesija delovala je neizbežno. Istarsko plemstvo pozdravilo je pesmom i zdravicama carske vojnike, užasnuto haosom demokratskih municipaliteta Venecije koja više nije bila Dominanta. Car je bio najbolje jemstvo da će u društvu sve ostati stabilno.

Austrijska vlast ništa nije promenila osim što je pučanima dopustila da učestvuju u komunalnoj vlasti. Ostali su na snazi mletački poreski sistem, zakon o korišćenju šuma i trgovini drvetom, a i privredni život bio je neizmenjen. Neke promene uvedene su u lokalnoj upravi i sudskoj vlasti, budući da se na njima temeljio legitimitet nove države. U Dalmaciji je, nakon pobuna protiv demokratskih municipaliteta, usledila, između juna i septembra 1797, okupacija austrijskih trupa. I tu je nova vlast zadržala načelništva i podelu između Dalmacije i Albanije, nazvane austrijskom tek 1802. godine.

Posle bitke kod Austerlica i Požunskim mirom potpisanim 26. decembra 1805. Venecija i njeni jadranski posedi ušli su u sastav Kraljevine Italije čija je prestonica bila u Milanu. Mletačka Istra i Mletačka Dalmacija dobile su status departmana. U međuvremenu, 1805, ruska flota pod komandom admirala Senjavina zauzela je položaje na jonskim ostrvima i došla do Boke Kotorske, pokušavajući da blokira pomorski saobraćaj. Dubrovnik je bio opkoljen Rusima i Francuzima i morao je da dopusti prolaz Napoleonovoj vojsci. U malim razmerama, ponovilo se ono što je doživela Presvetla republika. Okupirana Francuzima, Dubrovačka republika prestala je da postoji 31. januara 1808. godine.

Francusko-italijanska vlast korenito je promenila javni život. Modernizacija u duhu funkcionalnosti, racionalnosti i delotvornosti bila je povod koji je pokrenuo dirigovano sprovođene promene s vrha. Uostalom, nije više bilo podanika, postojali su samo građani. Društvo više nije bilo staleško već građansko. Uvedene su mnoge pravne i poreske novine, kao i vojna obaveza. Novom poretku bili su potrebni i stari i novi lokalni upravljački kadrovi; takve okolnosti omogućile su mnogim novopečenim građanima da zauzmu položaje i naprave karijeru. Tokom 1806. i 1807, za kratko vreme vekovne institucije i običaji doživeli su kraj. Ukinuto je sve ono što je podsećalo na feudalizam: feudalne jurisdikcije, prihodi i prava. Izabrani su gradonačelnici koji su upravljali gradovima. Ustanovljeno je opšte veće istarskog departmana: bila je to prva skupštinska institucija na nivou provincije (neka vrsta regionalnog parlamenta). Na pravnom planu uveden je Napoleonov zakon i ukinuti su gradski statuti. Osnovana je nacionalna garda, ukinuta su laička bratstva, verska udruženja, zaplenjena su dobra svih crkvenih redova. Nestale su carine koje su datirale iz srednjeg veka i zamenjene su porezima usklađenim prema važećem sistemu u Kraljevini Italiji.

Francuska vlast zapamćena je po zaplenama, pooštravanju poreskog sistema, ukidanju institucija ukorenjenih u društvu (kao bratstava), propasti pomorske trgovine između Istre i Dalmacije (uspešne do 1805). Za razliku od političkog i društvenog napretka novog građanskog sloja, u seoskim sredinama raslo je nezadovoljstvo i seljaci su bili spremni da podrže inicijative bivših feudalaca protiv Napoleona. Takva situacija postala je očigledna u Istri aprila 1809, tokom sukoba sa Austrijom, kada je napoleonska vlast naglo doživela krah. Međutim, Francuzi su gotovo odmah povratili regiju. Oktobra iste te godine, posle Šenbrunskog mira koji je ozvaničio pobedu nad Habzburgovcima, istarski i dalmatinski departman pripojeni su novoosnovanim Ilirskim provincijama u čijem sastavu su bili Koruška, Kranjska, gorička oblast, Trst, mletačka Istra, habzburška Istra, hrvatska Vojna krajina, deo Hrvatske i Dalmacija, uključujući Dubrovačku republiku. U Ljubljani se nalazilo sedište guvernera, maršala Marmona koji je dobio titulu dubrovačkog kneza.

Ilirske provincije bile su odvojene od Metropolitanske Francuske i predstavljale su prostor između Austrijske imperije, Osmanskog carstva i Italije. One su ostale dugo zapamćene. Pokrenute su još smelije inicijative: izgradnja puteva, sprovođenje popisa stanovništva, uvođenje osnovnog školstva, javni građevinski radovi, otvaranje građanskih matičnih ureda. Ali četiri godine je bilo premalo. Na administrativnom planu, dve Istre ostale su odvojene. Iz Dalmacije su se, posle Tilzitskog mira, povukli ruski brodovi i ustupili mesto Englezima koji su na ostrvu Visu napravili svoju bazu. Britanski pljačkaški pohodi do Cresa i Trsta obeležili su 1808. i 1809. godinu. Marta 1811, u pomorskom sukobu u blizini Visa, Francuzi su pretrpeli poraz.

Nastavlja se

Granica na Mediteranu

Eđidio Ivetić (1965) profesor je moderne evropske istorije na Univerzitetu u Padovi. Oblasti njegovog stručnog interesovanja su istorija Istočnog Mediterana, istorija Istočne Evrope, istorija Venecije, istorija Centralne Evrope, društvena i kulturna istorija. Danas ekskluzivno donosi nekoliko odlomaka iz knjige „Granica na Mediteranu“ u prevodu sa italijanskog koji potpisuje Mila Samardžić. Izdavač je Arhipelag.