Čuvar krajinske istorije

Tridesetih godina prošlog veka Negotin, grad Hajduk Veljka, bio je administrativni, kulturni i prosvetni centar tadašnje Negotinske Krajine. Imao je onda Negotin, koju stotinu više od šest hiljada stanovnika, a među njima su se izdvojili školski inspektor ministarstva prosvete Petar Tipa i učitelj Milan Radojević, zajedno sa Stojanom Mladenovićem, profesorom, bankarskim činovnikom Svetislavom Stevanovićem, Dimitrijem Bogdanovićem, sreskim načelnikom, Petrom Todorovićem, direktorom Učiteljske škole, Dragutinom Cvetkovićem, direktorom Gimnazije i drugima kojima pripadaju zasluge za osnivanje negotinskog muzeja.
A sve je počelo 1933. na velikoj poljoprivrednoj izložbi u Negotinu, priređenoj povodom proslave stogodišnjice oslobođenja Timočke Krajine od Turaka, kada je u jednoj prostoriji bio izložen popriličan broj vrednih i retkih arheoloških predmeta iz antičkog doba i srednjeg veka, primerci dobro očuvanog starog oružja i nakita, obilje vizantijskog, rimskog, turskog, srpskog starog novca nađenog na prostoru Krajine. Istorija dalje kaže da su pravila društva gradskog muzeja „Hajduk Veljko“ u Negotinu usvojena 14. oktobra 1933, da bi ih moravski ban potvrdio koji mesec kasnije, 16. februara 1934. Time se ova muzejska ustanova svrstala među prve muzeje komleksnog tipa u Srbiji, ne računajući Vojvodinu i Beograd, rame uz rame sa Nišom.
Gradski muzej „Hajduk Veljko“, to mu beše prvobitno naziv, radio je na početku u skromnim uslovima. Imao je arheološku, jestastveničku (prirodnjačku), numizmatičku zbirku knjiga, u jednoj, a u drugoj prostoriji nalazila su se dokumenta, fotografije, literatura, slike koje su se odnosile na Negotin i Krajinu. Prvi upravnik negotinskog muzeja bio je Stojan Mladenović, profesor, a zahvaljujući dvojici velikih dobrotvora i osnivača, već pomenutim Petru Tipi i Milanu Radojeviću, obezbeđeni su objekti za rad. Polovinom dvadesetog veka negotinski muzej dobio je zgradu trgovca Dušana Jotića, a time i više prostora za muzejske zbrike. Broj eksponata se uvećavao i danas se u fondu muzeja nalazi oko 15.000 predmeta. U stalnim postavkama u tri reprezentativna objekta raspoređeno je oko 3.500 predmeta, a izloženi eksponati slikovito govore o materijalnoj i duhovnoj kulturi Negotinske krajine devetnaestog i dvadesetog veka.
Žrtvenik pronađen u rano eneolitskom rudniku Rudna glava u blizini Majdanpeka 3.500 pre nove ere, skulptura boga Neptuna bronza I vek, skulptura Jupitera Dolihena sa svetilišta u Brzoj Palanci III – IV vek, zbirka srpskog srednjevokovnog nakita najznačajniji su eksponati arheološke postavke, a kulturnu baštinu ovog kraja upotpunjuju istorijska i etnološka postavka. Tako celinu čine dokumenta, fotografije, oružje iz Prvog srpskog ustanka, Balkanskih i Prvog svetskog rata, a seoski život prikazan kroz predmete tradicionalnog vinogradarstva, stočarstva, ratarstva i ribolova, nošnju i duhovni život ovog kraja. Život u gradu viđen je kroz zanate – konopčarski, pekarski, ćurčijski, terzijski, abadžijski, voskarski, kazandžijski, liciderski, ali i nakit, odeću, pokućstvo…
I tu nije kraj, jer bi greh bio biti u Negotinu, a ne videti rodnu kuću Stevana Mokranjca, jednog od najznačajnijih srpskih kompozitora, prostor gde se priređuju kamerni koncerti i kulturni događaji, a koja je takođe deo negotinskog muzeja. Postavka je ovde urađena u ambijentalnom stilu stare gradske kuće s kraja 19. veka. U prizemlju vas dočekuje stalna postavka Stane Đurić Klajn posvećena duhovnom i svetovnom stvaralaštvu Mokranjca, zajedno sa muzikološkom analizom, a značajni predmeti iz vremena slavnog negotinskog kompozitora čine etnološku postavku na spratu Mokranjčeve kuće. Još je jedna istorijska ličnost sinonim za Negotin i Negotinsku Krajinu – Hajduk Veljko Petrović čuven po konju Kušlji, tremu Baba Finka, Čučuk Stani i rečima „Glavu dajem, Krajinu ne dajem“. Krajinci su mu se odužili Muzejem Hajduk Veljka smeštenom u kući oberkneza negotinskog iz polovine 19. veka, konaku kneza Todorčeta, objektu koji pleni svojom stilskom lepotom. Sasvim je razumljivo što je postavka posvećena ovom junaku iz Prvog srpskog ustanka, a čini je oružje toga doba, predmeti pokućstva iz 19. veka, kao i eksponati nastali kao proizvod umetničke inspiracije Hajduk Veljkom.
Znanje o prošlosti, o onome što se dogodilo, kako se dogodilo i zbog čega se dogodilo, nikada nije konačno. A kuća istorije kao što je Muzej u Negotinu pomaže da ne zaboravimo.