Etna je eruptirala: Da li drveće može da nas upozori na erupciju vulkana?

Etna je eruptirala juče oko 11:20 časova po lokalnom vremenu, a snimci s terena prikazuju kako se iz kratera podiže crni oblak dima iznad grada Katanje, metropole sa više od milion stanovnika koja se nalazi u podnožju vulkana.

Piroklastični tok – smrtonosna mešavina vrelih gasova, pepela, kamenja i vulkanskog materijala – pokrenut je nakon urušavanja dela kratera na jugoistočnoj strani Etne, saopštili su naučnici iz Etneanske opservatorije koju vodi Nacionalni institut za geofiziku i vulkanologiju Italije (INGV), prenosi Live Science.

Oko podneva, aktivnost u krateru se intenzivirala i pretvorila u pravu lavinu vatre, a dramatične scene prikazuju turiste kako u panici beže niz staze, pokušavajući da se udalje od vulkanske zone. Ipak, prema dosadašnjim informacijama, nije bilo povređenih.

„U kontaktu smo sa INGV-om, situacija je pod kontrolom. Nema razloga za paniku – ovo je redovna pojava koju stručnjaci već neko vreme pažljivo prate“, izjavio je Enriko Tarantino, gradonačelnik Katanje, za italijanske medije.

Prema podacima iz Francuske opservatorije za vulkanski pepeo u Tuluzu, oblak pepela dostigao je visinu od oko 6.500 metara, gotovo duplo više od samog vrha Etne, koji se uzdiže na 3.350 metara nadmorske visine.

Etna i vulkanska izmaglica

Uz pepeo, oblak sadrži i značajne količine sumpor-dioksida (SO₂), gasa koji se u atmosferi može pretvoriti u tzv. „vulkansku izmaglicu“ (vog), koja može izazvati respiratorne tegobe, iritaciju očiju i kože. Međutim, nadležne institucije u Italiji zasad nisu izdale upozorenja o ugroženosti lokalnog stanovništva.

Etna je kontinuirano aktivna još od novembra 2022. godine, a ova najnovija epizoda samo je još jedan u nizu podsjetnika na snagu prirode koju nosi ovaj sicilijanski vulkan.

Da li drveće može da nas upozori na erupciju vulkana?

Predviđanje vulkanskih erupcija nije samo fascinantna nauka – to je oblast koja doslovno može spasavati živote. Novo istraživanje pokazuje da bi drveće moglo igrati neočekivanu, ali važnu ulogu u ovom procesu: promene u boji njihovog lišća mogu poslužiti kao rani znakovi nadolazeće erupcije.

Kako se vulkani aktiviraju i magma se približava površini, dolazi do povećanog ispuštanja ugljen-dioksida u okolinu. Taj gas, poznat kao jedan od glavnih stakleničkih gasova, zapravo može pozitivno uticati na vegetaciju – čineći lišće drveća vidljivo zelenijim, piše Science Alert.

Ove promene se mogu kvantifikovati preko tzv. normalizovanog indeksa vegetacije (NDVI), koji sateliti u Zemljinoj orbiti redovno beleže. Upravo to otvara mogućnost za razvoj sistema ranog upozorenja na vulkanske aktivnosti – i to bez potrebe za lokalnim senzorima ili fizičkim prisustvom na terenu, što je od velikog značaja za udaljene i teško dostupne regione.

„Na raspolaganju imamo veliki broj satelita koji mogu da se koriste za ovu vrstu analize“, ističe vulkanološkinja Nikol Gvin sa Univerziteta u Hjustonu.

Gvin je vodeća autorka nedavne studije sprovedene oko vulkana Etna u Italiji, gde je njen tim uporedio podatke sa senzora na terenu sa satelitskim snimcima. Rezultati su pokazali jasnu povezanost između povećane koncentracije ugljen-dioksida i zelenijih krošnji drveća.

Tokom dvogodišnjeg istraživanja, tim je identifikovao 16 jasnih „skokova“ u emisiji CO₂ i NDVI indeksu, što se poklapalo s kretanjem magme ispod površine – i to čak i u područjima udaljenim od glavnih rascepa vulkana.

Zapažanja se oslanjaju i na prethodno istraživanje iz 2019. godine, koje je vodio Robert Bog sa Mekgil univerziteta. On je sa kolegama pratio uticaj aktivnih vulkana u Kostariki na boju lišća tropskog drveća, beležeći slične rezultate.

Sada Gvin, Bog i tim stručnjaka učestvuju u međunarodnom projektu koji vode NASA i Smithsonian institut, usmerenog na proučavanje promene vegetacije oko vulkana u Panami i Kostariki. Projekat je deo AVUELO misije (Airborne Validation Unified Experiment: Land to Ocean), čiji je cilj razvoj novih metoda satelitskog praćenja zdravlja planete.

Trenutne metode, poput NASA-inog satelita Orbiting Carbon Observatory 2, sposobne su da detektuju velike emisije gasova tokom većih erupcija. Međutim, manje emisije koje najavljuju potencijalnu aktivaciju vulkana često ostaju ispod radara.

„Ideja je da identifikujemo posredan signal, nešto što možemo da izmerimo umesto samog ugljen-dioksida, a što bi nam ukazalo na promene u aktivnostima vulkana“, objašnjava Bog.

Iako promene u vegetaciji neće biti korisne na svim lokacijama, one predstavljaju još jedan alat u arsenalu naučnika. U kombinaciji sa seizmičkim aktivnostima i deformacijama tla, boja lišća može biti dodatni indikator za erupciju.

Naučnici uključeni u AVUELO misiju takođe prate kako povišeni nivoi CO₂ utiču na sposobnost drveća da apsorbuje ovaj gas. U kontekstu klimatskih promena, uloga vegetacije postaje još značajnija.

„Zanima nas ne samo reakcija drveća na vulkanski ugljen-dioksid kao potencijalni znak erupcije, već i koliko taj ugljen-dioksid drveće može da preuzme – kao pogled u budućnost naše planete“, kaže klimatolog Džoš Fišer sa Univerziteta Čepmen u Kaliforniji.