Fašinada

Svakog 22. jula, u smiraj dana, kada Sunce zađe, barke na vesla uz pesmu bugarštica kreću prema veštačkom ostrvu naspram Perasta.
Učesnici Fašinade to čine vekovima, ispunjavajući na taj način zaveštanje svojih predaka da izbacujući kamenje iz svojih barki sačuvaju čvrstinu podloge na kojoj je podignut hram Gospi u čast. Legenda kazuje da su na steni – škrpjelu oko koje je napravljeno današnje ostrvo, peraški ribari pronašli ikonu Bogorodice sa Hristom. Poneli je sa sobom, odneli u crkvu, ali se ona neobjašnjivo vratila na škrpjel. I to se ponovi nekoliko puta, pa oni odluče da potapanjem kamenja i brodskih okupina na tom mestu podignu crkvu.
Na steni koja je virila iz mora stoji oltar, na njemu ikona Bogorodice sa Hristom, a okolo crkva. Tako mi je, kada sam sa Dundom sedamdesetih godina prvi put otišla na Gospu od Škrpjela, pričala časna sestra. Dok je Dundo (ujak porodice Mustur iz Donjeg Stoliva kod koje smo letovali) inače vajar, poklanjao reljef Hrista, mene je kao dadilja časna sestra prošetala po svakom kutku ostrva, pričajući o svakom detalju. I danas pamtim – a svako letovanje na crnogorskom primorju koristila sam da osvežim sećanja odlaskom na ostrvo – priču o devojci koja je čekajući verenika pomorca od zlatnih i srebrnih niti i vlasima svoje i kose svojih drugarica izvezla sliku Bogorodice s Hristom. Trajalo je to dvadesetak godina, a da joj je vid popustio vidi se po izvezenom natpisu na dnu. Gospa od Škrpjela, ima kao svaki brod, svoj pramac. U njemu bašta koju čine zemlja i biljke iz svih delova Boke Kotorske. Oltar napravljen od skupocenog mermera raznih boja, dopremanog izdaleka i velike vaze koje su Bokelji pomorci doneli s Dalekog istoka i arheološki eksponati pronađeni na čitavoj teritoriji Boke i veliki broj predmeta iz svakidašnjeg života, zanatskih majstorija koje su vernici kao zahvalnice ostavljali za ispunjenje molitivi upućenih zaštitnici bokeljskih moreplovaca, patinirane srebrne pločice, slike starovremskih umetnika – sve je to Gospa od Škrpjela. I još ponešto više.
Inače, ostrvo je napravljeno krajem 15. veka, od kada datira i nastajanje prvobitne crkvice koja se vremenom širila, kako su se dimenzije ostrva povećavale. Današnja crkva sagrađena je 1630, dok su se vek kasnije – od 1720. do 1725. izvodili najintenzivniji radovi po nacrtu tada čuvenog Ilije Katičića, kada je napravljen osmostrani prezbisterij s kupolom i okrugli zvonik sa horizontalnim vencima i puškarnicama. Poslednjih godina 18. veka Antonio Kapelano iz Đenove, naručilac posla bila je peraška opština, napravio je mermerni oltar na kome je ikona Gospe od Škrpjela, umetnika s kraja 15. veka Lovra Dobričevića. Unutrašnjost crkve je po narudžbini Peraštanina Andrije Zmajevića, oslikao predstavnik Venecijanske škole Tripo Kokolja, pa se na tavanici i zidovima crkve nalazi 68 njegovih slika na platnu. Bočni zidovi ove ostrvske crkve osim slika Kokolja, mesto su na kome se nalazi mnoštvo srebrnih pločica s reljefima koje su ostavljali bokeljski pomorci kada su kretali na more, verujući da će ih, gde god bili, štititi Gospa od Škrpjela.
Nepisani zavet peraških moreplovaca da se pre svakog „vijađa“ oko ovog ostrva potopi novo kamenje iznedrio je Fašinadu, tradicionalnu manifestaciju koja je ime dobila po italijanskoj reči „fascia“ – traka ili povez, pošto je konvoj barki, napunjen kamenjem i okićen jablanovim granama, međusobno povezan. U barkama su samo muškarci, naslednici pomoraca i župnik, a žene ih pozdravljaju s obale. Fašinada koja se događa svakog 22. jula, jedna je od retkih procesija na moru i deo tradicionalnih manifestacija i narodnih običaja koji Boki Kotorskoj daju jedinstven pečat.