Ko je sa Josifom Pančićem otkrio Natalijinu ramondu: Priča o Savi Petroviću, kraljevskom lekaru bez kojeg botanika Srbije ne bi bila ista

Natalijina ramonda, cvet koji preživljava nemoguće uslove, otkrili su sredinom 19. veka Sava Petrović i Josif Pančić. Dok je Pančić poznat kao osnivač moderne srpske botanike, uloga Save Petrovića u ovom otkriću ostaje dragocen podsjetnik na njegov doprinos nauci i kulturi.

Natalijina ramonda – cvet obnove i simbola

Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) je retka biljka endemska za Balkansko poluostrvo, poznata po svojoj sposobnosti da se regeneriše nakon potpunog isušivanja – fenomen poznat kao poikilo-hidrija. Ova karakteristika je učinila da postane simbol obnove i trajanja života, što je i razlog njenog povezivanja sa Danom primirja.

Otkriće Save Petrovića i Josifa Pančića

Sredinom 19. veka, tačnije 1890-ih, botaničari Sava Petrović i Josif Pančić zajedno su dokumentovali Natalijinu ramondu na području tadašnje Srbije. Pančić (1814–1888) je već bio poznat po svojim istraživanjima florističke raznovrsnosti Balkana i smatra se osnivačem moderne srpske botanike. Petrović, iako manje poznat široj javnosti, bio je ključni saradnik u terenskim istraživanjima i identifikaciji ove izuzetne vrste. Njihov zajednički rad omogućio je ne samo naučno prepoznavanje vrste, već i njeno uvrštavanje u zaštitu i popularizaciju u kulturi.

Sava Petrović – naučnik i istraživač

Sava Petrović bio je istaknuti srpski botaničar i doktor medicine, jedan od najznačajnijih predstavnika botanike u Srbiji 19. veka. Aktivno je delovao u oblasti fito-farmakologije, botanike i medicine, pišući i objavljujući brojne naučne radove. Petrović je, zajedno sa svojim kolegama, bio jedan od osnivača Srpskog lekarskog društva, a iste godine objavio je i svoju knjigu Lekovite biljke.

Rođen je u Šapcu, tada delu Kneževine Srbije, 14. januara 1839. godine, gde je završio osnovnu školu i započeo srednje obrazovanje. Nakon preseljenja u Beograd, Petrović je završio gimnaziju i diplomirao na prirodno-matematičkom odseku Liceja Kneževine Srbije, ekvivalent École normale supérieure. Profesor Josif Pančić prepoznao je njegov talenat i pomagao mu da se razvija, a uz Pančićevu podršku, Petrović je dobio državnu stipendiju za studije medicine i hirurgije u Francuskoj. Doktorsku tezu De la Nostomanie uspešno je odbranio 23. novembra 1866. na prestižnom Medicinskom fakultetu u Parizu.

Po povratku u Srbiju 1867. godine, Petrović je postao okružni lekar u Kruševcu, gde je pod vođstvom dr Josifa Pančića počeo da sakuplja i sistematizuje divlje lekovite biljke u okolini grada. Zimi te godine premesten je u Beograd u vojnu bolnicu, gde je ubrzo dostigao čin pukovnika, najviši položaj koji je tada srpski vojni lekar mogao da dostigne.

Pod njegovom inicijativom i uz podršku kralja Milana Obrenovića, Petrović je započeo floristička istraživanja u okolini Niša, što je rezultovalo pisanjem dve opsežne knjige: Flora okoline Niša (1882) i dopune Addimenia ad floram agri nyssani (1885). U prvom delu naveo je više od 100 porodica, 502 roda i oko 1.500 biljnih vrsta, uključujući 60 novih za floru Srbije i pet potpuno novih za nauku. Najpoznatija među njima je Ramonda nathaliae, nazvana po kraljici Nataliji, supruzi njegovog prijatelja kralja Milana Obrenovića. Dopuna knjige dodala je 160 novih biljnih vrsta za floru okolnog područja Niša, od kojih su mnoge bile nove i za nauku, istovremeno ispravljajući greške iz prve knjige.

Sava Petrović bio je prvi naučnik u Srbiji koji je sistematski sakupljao i proučavao lekovite biljke. Njegovo delo Lekovite biljke Srbije (1883) pokazuje njegovu posvećenost farmakognoziji i značajan doprinos nauci.

Uz to, Petrović je bio ključan u osnivanju današnjeg Botaničkog vrta „Jevremovac“ u Beogradu, istovremeno podržavajući druge botaničke vrtove sadnicama gajenim u Beogradu. Njegovo ime danas nosi Biološko društvo „Dr Sava Petrović“, osnovano 1997. godine u Nišu, koje nastavlja da promoviše botaniku i obrazovanje mladih generacija.

Preminuo je 20. januara 1889. i sahranjen na Novom groblju u Beogradu.

Bez Petrovićevog predanog rada i vizije, moderna botanika Srbije ne bi imala temelje na kojima danas počiva, a njegovo ime ostaje upamćeno ne samo kroz naučne publikacije, već i kroz obrazovne inicijative koje inspirišu nove generacije istraživača.

Natalijina ramonda nije samo botaničko otkriće – ona je simbol obnove, otpornosti i sećanja. Zahvaljujući radu Save Petrovića i Josifa Pančića, danas je postala univerzalni znak koji podseća na vrednost života, naučnog istraživanja i kulturne memorije, posebno na Dan primirja.