Škola Klimenta i Nauma

Veliki dabldeker sa sedamdesetak Beograđana i Nišlija, približava se Ohridu i odmah vas obuzima mladalačko uzbuđenje. A ima i zašto: okruženi ste isključivo lepotom. Ovo makedonsko more i stari grad Ohrid, proglašeni su 1980. dvostrukom svetskom baštinom – prirodnom i kulturnom. Prema proceni akademika Siniše Stankovića, Ohridsko jezero, retko i po nastanku i po endemskim vrstama flore i faune, postoji četiri miliona godina. Nekadašnji Lihnidos, Beli grad, Ohrid nastao je pre 2500 godina na hridi na kojoj je bilo i ranijih naseobina. U samom gradu i neposrednoj okolini otkriveno je 250 arheoloških lokaliteta koji sežu od poznog srednjeg veka do neolita. Veličanstvena Samuilova tvrđava, nastala u X veku na temeljima prethodnih utvrđenja, opasuje grad visokim zidinama i kulama u dužini od tri kilometra..
Onaj ko voli da putuje trudi se da ne upadne u zamku opšteg ushićenja, pa traži sopstvene prioritete. U Ohridu su to za mene, svakako, Klimentova škola i jedan broj srednjovekovnih fresaka koje su iskorak u odnosu na vizantijske slikarske kanone, ali i ka Đotovoj renesansi. Učenici Ćirila i Metodija, Kliment i Naum, posle izbacivanja iz Moravske stvorili su u jugozapadnoj Makedoniji najznačajniji staroslovenski centar pismenosti na prvom slovenskom pismu glagoljici. Konstantin Preslavski, takođe učenik solunske braće, u isto vreme u IX veku, osnovao je u Bugarskoj sličan centar, ali zasnovan na drugačijoj vrsti pisma, bližoj grčkom, pa se smatra začetnikom ćirilice.
Tragove Klimenta i Nauma danas najpre vidimo u manastiru Sveti Pantelejmon, gde je grobna crkva Klimenta, kasnije pretvorena u Imaret džamiju. Klimentova i Naumova prosvetiteljska delatnost se vidi u neposrednoj blizini – svuda su iskopine njihove čuvene Ohridske škole kroz koju je, za 30 godina, prošlo 3500 učenika. Sama crkva je sasvim nova – rekonstruisali su je Nemci. Put dalje vodi do kompleksa Sveti Kliment (zove se i Bogorodica Perivlepta) koji je, krajem XIII veka sagradio Vizantinac Progon Zgur, a oslikali su je Đotovi vršnjaci živopisci Mihailo i Eutihije. Po turskom osvajanju Ohrida, ova crkva postaje glavna saborna crkva i u nju su prenete mošti svetog Klimenta. Ako imate sreću kroz ovo remek-delo arhitekture i živopisa sa prebogatom bibliotekom i galerijom ikona provešće vas gospođa Jana, nekadašnji kustos muzeja, a danas teolog čija monografija o crkvi Bogorodice Perivlepte uskoro izlazi iz štampe kao doktorska teza. „Prvi put“ je česta sintagma gospođe Jane, a odnosi se na nekoliko velikih kompozicija fresaka na kojima su, lepi i jedri, jevanđelisti, mučenici, pa i sam Isus. Renesansa Paleologa – rekli bi istoričari umetnosti.
Traganje za svetim Naumom odvešće vas do istoimenog manastira 29 kilometara udaljenog od Ohrida – a tu ćete, na dva preostala autentična stuba, videti uklesane grafite – glagoljska slova i njegovi zemni ostaci.
Ostalo je nastalo kasnije – freske, ikone, srpski, bugarski i ruski prepisi Klimentovih stilski sjajnih službi i pohvala. Valja još reći da na nemirnom Balkanu istorija književnosti beleži izuzetno retke autografe iz IX veka, a sva naša saznanja o Klimentu i Naumu i njihovoj Ohridskoj književnoj školi potiču od učenih Vizantinaca Teofilakta, Kavasila i Dimitrija Homatijana.