„Glupost je da su crni filmovi bili zabranjivani“

 Prema rečima umetničkog direktora Kratkog metra Janka Baljka, festival nije pravio posebnu monografiju posvećenu ovogodišnjem dobitniku nagrade za životno delo, budući da su bili upoznati sa specijalnim projektom na kome već nekoliko godina rade Centar za nove medije_kuda.org i Playground produkcija iz Novog Sada uz pomoć Zavoda za kulturu Vojvodine.

– Okosnicu materijala čini niz eseja savremenih teoretičara filma i kritičara umetnosti, kao i retka građa iz Žilnikove lične arhive sakupljane tokom godina rada. „Prateća“ aktivnost prikupljanja novinskih članaka o njegovom filmskom i aktivističkom radu, video i fotografske dokumentacije o metodologiji njegovog rada i retke arhivske građe je omogućila praćenje „odnosa“ institucija, javnog mnjenja, političkog i kulturalnog establišmenta naspram Žilnikovog stvaralaštva u trenutku nastajanja. Projekat okuplja, struktuira i interpretira obimnu dokumentarnu građu o kontekstima recepcije i uticaja radova Želimira Žilnika u različitim razdobljima i sredinama, od novosadske i vojvođanske, pa do sredina u kojima je njegov rad naknadno imao znatne profesionalne i društvene učinke – kazala je Sarita Matijević dodajući da je raznovrstan materijal – knjiga i DVD, polazna tačka za dalju analizu, valorizaciju i sistematizaciju Žilnikovog kinematografskog rada, te da se, budući da je namenjen stručnoj javnosti, ne može kupiti, već da je dostavljen svim filmskim institucijama i školama u zemlji i regionu, a da je istraživači i filmski kritičari mogu naručiti besplatno preko sajta.

Branislav Dimitrijević, istoričar umetnosti i jedan od autora eseja o Žilnikovom delu, kazao je da postoji sve više značajnih interpretacija njegovih filmova iz drugih umetnosti, te da ne čudi što se u ovaj projekat nisu uključili samo sinaesti. On je istakao da ga je najviše zanimao Žilnikov stil, koji se nije menjao tokom svih godina njegovog rada, i koji istovremeno predstavlja estetski izbor ali i politički iskaz.

Žilnik je kazao da mu se dopala ideja da njegov rad ne bude osvetljen samo jednodimenzionalno, budući da je film medij koji delujue u ambijentu.

– Autor mora da komunicira sa ekipom iza i ispred kamere, koja mora da bude saglasna sa njegovom idejom da bi to imalo smisla. Takođe, do ‘90-ih autor je morao da bude uglavljen i uz filmsku administraciju, koja je zbog 35-milimetarske trake funkcionisala kao „filmska fabrika“ – kazao je Žilnik dodavši da je „čista laž da su autori crnog talasa morali da rade u ilegali“.

Kako je on objasnio, tadašnja situacija nije bila striktno zatvorena ili otvorena, već je to bila forma velike političke debate u kojoj je neko mogao da bude za ili protiv.

– Naravno da je bilo državnih projekata, ali kao i danas postojali su autori koji su te projekte izbegavali. Čista je glupost da su crni filmovi bili zabranjivani. Oni su morali da prolaze kao svi drugi filmovi određene komisije i cenzore, ali na njihovom čelu su bili ljudi koji su se i sami na razne načine bavili filmom. Ja sam na nagovor Antonija Isakovića skinuo deo podnaslova filma „Rani radovi“, gde je pisalo „KOmedija ideologije“. Danas i dalje stoji crni blank pored reči „komedija“ – rekao je Žilnik. On je istakao da postoje ljudi koji su stradali zbog svojih filmova poput Lazara Stojanovića, ali da, iako je veliki broj reditelja radio kasnije u inostranstvu, niko od njih nije bio prognan iz zemlje, i uvek su mogli da se vrate.

– Kinematografija je plod kreativnosti ali i klime – zaključio je Žilnik.

Protiv stanja

Prema rečima izdavača Sarite Matijević, „Za ideju – Protiv stanja“ predstavlja pokušaj stvaranja istraživačke platforme posvećene problematizaciji odnosa Žilnikovog umetničkog angažmana i političkog i društvenog okruženja njegovog rada, od početaka 1967. godine do danas.