Beogradski oktobar

Politička pozadina (dakle, nezavisno od opšte vojne potrebe i strategije) sovjetskog učešća u ratnim operacijama u Jugoslaviji bilo je obezbeđivanje komunističkog režima u državi posle kraja rata, a ne neka panslovenska filantropija. Istu operaciju Crvena armija je izvela i u osvajanju Budimpešte, odnosno Mađarske, gde nikakvi slovenofilski motivi nisu mogli biti prisutni, naprotiv.

Da li je Beograd (pa i Srbija) bio oslobođen 1944. i od koga?

Oslobađanje je delikatan termin i interpretacija zavisi od okolnosti i od učesnika. Srbija je, tako, 32 godine mislila da je 1912. oslobodila Makedoniju od turske okupacije, a da joj 1945. objasne da je to, u stvari, bila okupacija drugog naroda. Crvena armija je proterala Vermaht iz Mađarske, da bi tu Sovjetski Savez ostavio svoje trupe, koje će ostati sve do raspada Varšavskog pakta. U Jugoslaviji to nije bilo potrebno, jer su tu ostali Josip Broz i partizani, koji su bili sovjetski eksponenti. Formalno gledajući, Crvena armija je oslobađala Srbiju, a partizani su je zauzeli, dolazeći preko Drine 1944.

Detalji ovih operacija kojom je NOV zauzela Srbiju nikada nisu bili predmet javnih istupanja i školske istorije, za razliku od čuvenih „sedam ofanziva“. Oslobađanje nekih gradova u Srbiji u završnim operacijama 1944. od strane četnika Draže Mihailovića, jedva da se danas i pominje. Onima koji se time bave dobro je poznata činjenica da su crvenoarmejci iste četnike, po ulasku u oslobođena mesta (poput Trstenika), razoružavali i predavali partizanima.

Mnoge druge epizode iz ovog perioda ostale su ignorisane, odnosno nerazjašnjene. Broj žrtava sa obe strane, partizanske, crvenoarmejske i četničke, sa jedne i Nemačke sa druge, nikada nije obelodanjen. Cifre koje su prvi put iznete prošle godine više zbunjuju nego što zadovoljavaju istorijsku evidenciju kao takvu.

Značajnu svetlost na karakter „oslobađanja“ baca podatak da se na Trgu Republike (kako će biti imenovan po „oslobađanju“ prostor oko spomenika Knezu Mihailu), tri dana i noći igralo crnogorsko oro i kozaračko kolo. (Srbijanski folklor bio je nepoželjan, osim na Sremskom frontu.) Da Beograđani, pa i ostatak Srbije shvate ko će do daljeg „biti gazda“ u Srbiji.

Treba reći na kraju, sve ovo nema direktne veze sa odavanjem počasti crvenoarmejcima, (palim i preživelim) i njihovim komandantima, koji su učestvovali u „Beogradskoj operaciji“ i proterivanju nemačkih okupatora iz Srbije. Nazive ulica koji su legitimno promenjeni treba vratiti. Ali ne i onih ličnosti, poput Lenjina, koji za Beograd nisu ništa uradili, i koji su i u sopstvenoj domovini ostavili sumnjive tragove. S druge strane, Srbija bi trebalo da na adekvatan način oda počast i onima koji su je, makar indirektno, zadužili. Poput premijera mađarske vlade, koji je, po napadu Mađarske na Jugoslaviju 1941, izvršio samoubistvo, jer su pogazili njegov državnički potpis.

Veličina jedne nacije ogleda se i u odavanju počasti i neprijatelju. Malo je poznato, nažalost, da je maršal Makenzen, komandant nemačke vojske koja je 1915. zauzela Beograd (i Srbiju), podigao spomenik „srpskim herojima“ (kako stoji na spomeniku), onima koji su odslušali „završnu komandu“ majora Gavrilovića, koja je ušla u udžbenike svetskih vojnih akademija. Jer kao što nisu svi prijatelji ljudi, tako nisu ni svi neprijatelji neljudi.

Petar Grujić, Zemun