O slučaju ubistva Čarlija Kirka i političkoj amneziji savremenog sveta

Bez dovoljno informacija, a sa viškom ideološke strasti, mnogi mediji i komentatori – kako u Sjedinjenim Američkim Državama, tako i u Srbiji – požurili su da odgovornost za zločin pripišu tzv. „radikalnoj levici“.

Toj potrebi za ideološkim objašnjenjem svakog nasilja, da svaka tragedija „ima smisao“, prethodi predrasuda, ne činjenice, a javna „presuda“ proizilazi iz političkih šablona. Kao da je jedini kriterijum krivice političko opredeljenje ubice – ako je žrtva konzervativna, osuda se automatski upućuje levoj strani spektra. U tom pojednostavljenom, manihejskom, crno-belom okviru, smrt više nije tragedija pojedinca, već pogodno gorivo za narativnu mašineriju, čiji cilj nije optužba tzv. „radikalne levice“, već delegitimizacija svakog oblika političke opozicije trampizmu – pre svega demokrata, odnosno liberalne misli u širem kontekstu.

Ali šta ako je istina komplikovanija? A šta ako nije u skladu s narativima koji se svakodnevno serviraju?

U konkretnom slučaju ispostavljaju se javnosti kontradiktorne informacije, i to posredne, na osnovu kojih se ne može doneti zaključak o ideološkoj orijentaciji navodnog počinioca ovog zločina, što će biti zadatak sudija, odnosno porote. Ipak, u SAD, Evropi, pa i u Srbiji je ovaj događaj odmah poslužio kao dokaz navodne opasnosti od tzv. „radikalne levice“ – fluidnog i medijski fabrikovanog spoja „anarho-liberalno-levičarskog ludila“ koji se koristi kao metafora za sve što odudara od konzervativne norme.

Tu projekciju svesrdno podgrevaju domaći, kako u SAD tako i u Srbiji, nacionalistički komentatori, koji već godinama prozivaju levicu, „građanštinu“ odnosno liberale, kao fantazmatsku pretnju „tradiciji“ i „porodičnim vrednostima“, te samim tim nelegitimnog učesnika političkog procesa, odnosno „ološa“. Ova refleksna potreba da se nasilje automatski pripiše levici, naročito kada je žrtva konzervativna figura, simptom je dublje patologije političkog pamćenja – kolektivnog odbijanja da se razdvoje mit, narativ i činjenica, tako svojstvenog „belim hrišćanskim“ nacionalistima.

Jer, istina je da su u savremenoj američkoj istoriji žrtve političkih atentata češće bili progresivni lideri. Još od Abrahama Linkolna, republikanca koji je kao predsednik vodio progresivnu borbu za ukidanje ropstva i bio ubijen 1865. godine, političko nasilje u Americi češće je pogađalo one koji su simbolizovali društvenu promenu inspirisanu liberalnim idealima. Martin Luter King Jr. – ubijen. Robert Kenedi – ubijen. DŽon F. Kenedi – ubijen. Malcolm X – ubijen. Harvi Milk, prvi otvoreno gej političar u Kaliforniji – ubijen.

A bliže sadašnjosti? Pokušaj ubistva Nensi Pelosi 2022. godine, liderke demokrata u Kongresu. Atentat na Gabi Gifords 2011. godine, demokratsku kongresmenku iz Arizone. Demokratska liderka u Minnsoti, Melisa Hortman, i njen suprug Mark ubijeni su 14. juna 2025. godine u svom domu. Napadač, Vans Boelter, imao je „listu“ za odstrel sa imenima demokratskih zvaničnika i zagovornika prava na abortus. Masakr u Pitsburgu 2018. godine, najgori antisemitski napad u istoriji SAD, inspirisan je ekstremno desničarskom retorikom. I, naravno, Oklahoma Siti – najveći domaći teroristički napad u istoriji SAD 1995. godine.

Timoti Mekvej, bivši vojnik i samoproglašeni patriota, izveo je napad na federalnu zgradu. Rezultat: 168 mrtvih, uključujući 19 dece. Mekvej nije bio „radikalni levičar“, već proizvod ekstremnog desničarskog antiliberalnog resentimana i duboke mržnje prema federalnoj vlasti. Taj napad, paradigmatski za moderni američki ekstremizam, pokazuje koliko je pogrešno i opasno ograničiti izvor političkog nasilja na jednu ideološku matricu.

S druge strane, kada je 1981. izvršen pokušaj atentata na predsednika Ronalda Regana, nije ga pokušao ubiti levičarski ekstremista, već mentalno oboleli muškarac, DŽon Hinkli, koji je želeo da impresionira glumicu DŽodi Foster. Taj pokušaj ubistva bio je lišen političke poruke, što dodatno potvrđuje da konzervativni lideri retko bivaju mete ideološki motivisanih atentata.

U toj istoriji, ubistva liberalnih i progresivnih lidera i napadi na institucije nisu anomalija, već obrazac. I to ne obrazac koji treba koristiti za jeftino poentiranje, već za razumevanje političke klime u kojoj govor mržnje postaje svakodnevica, a nasilje njen najlogičniji ishod.

Ako išta treba naučiti iz tragedije, onda je to sledeće: političko nasilje ne poznaje doslednost u metama, ali gotovo uvek dolazi iz ekstremizma, a ekstremizam, levo ili desno, uvek počinje sa odbacivanjem ljudskosti onog drugog.

Autor je advokat i aktivista

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.