Kadilak Čak Berija i haljina Rozi Parks: Reporter Danasa u Nacionalnom muzeju afroameričke kulture i istorije u Vašingtonu

Drugim rečima, odrastali smo na britanskoj pop muzici i američkom filmu. Ima tome tačno 15 godina, pa je i to nekakav mikrojubilej, kada su na prelazu iz analognog u digitalno doba nastali Parobrod i Filmstreet letnji bioskop kao gerila filmska revija zlatnog Holivuda. U limbu tehnološki prevaziđenih video klubova i prvog ovdašnjeg sinepleksa koji će nakon propasti bioskopa Beograd filma, kulturu velikog platna migrirati u tržne centre, ovaj ulični festival je bio repertoarska posveta kino-dvoranama 20. oktobra i B produkciji – ostvarenjima Lendisa, Karpentera, Voltera Hila.

Jedna od omiljenih lokacija bila je mrtva i mirna raskrsnica Palmotićeve i Milutina Bojića kraj bašte kafea Menhetn. I neko će baš tu, kraj kontejnera, baciti veliku geografsku kartu Amerike, nalik onoj školskoj Jugoslavije, ja ću je naravno poneti kući. Čitavu deceniju stajala je iza ormana. Onda sam je kao izraz sopstvenog pesimizma i koleričnosti spram Trampovog drugog mandata, kaširao, uramio i okačio na centralni zid u stanu. Jedno izvesno vreme međusobno smo se posmatrali, pa sam nakon sedam godina izbivanja kupio avionsku kartu za NJujork i železničku povratnu za Vašington gde nikad nisam bio. Morao sam da idem jer me umnogome, atmosfera u tzv. Di-Siju asocirala na sile centrifuge tridesetih 20. veka. Mirni dani, a pred savršenu oluju, kako me meteorološki, Vašington i zaista dočekao.

Amerika danas je sraz industrijske propasti Rust belta (gradova iz pojasa rđe) i MAGA populizma Bible belta (provincije jugoistoka SAD). Kada želiš da na brzinu stekneš uvid o jednom vremenu i državi, sedni u voz između dva glavna ili najveća grada i gledaj kroz prozor. Amtrak kroz Filadelfiju i Baltimor, preko svih mostova i nadvožnjaka od čelika, zaista patiniranih zubom vremena, govori o jednom davno prošlom i svršenom vremenu imperije. Sledom činjenice da sam iz nekakve eskapističke znatiželje pretplaćen na portale Atlantika, NJujork tajmsa i do skora Vašington posta, bio sam upoznat sa svim indikatorima koje definišu 47. predsedničku epohu. Svestan svih mogućih što istorijskih podudarnosti što političkih paralela i sličnih inkriminacija npr. sa nama u Srbiji. Od otpuštanja novinara u Glasu Amerike i ukidanja USAID-a do predstojeće vojne parade i novog budžetskog rebalansa, tzv. one big beautiful bill akta. Od mima J.D Vansa i Epštajnovih fajlova do nekritičke podrške Izraelu, bombardovanja Irana i izneverenog atlantskog savezništva spram Ukrajine i Evrope, carinskog rata sa celim svetom. Ono što me ipak šokiralo, bili su neverovatni prizori pritvora radi proterivanja koje sprovodi federalna agencija za imigraciju i carine i nevesele anesteziranosti američkog društva u kojoj takoreći samo Kluni i Springstin govore jasno i glasno.

Inače, kada pristignete u Vašington na tzv. Union stanicu, monumentalno arhitektonsko zdanje, sačeka vas jednako zadivljujući pogled na Kaptol i utisak da je američka prestonica verovatno najsavršeniji kompleks pejzažne arhitekture. Na tzv. parkovskom molu od spomenutog Predstavničkog doma – Senata i Kongresa, preko obeliska posvećenog Džordžu Vašingtonu, do Linkolnovog memorijala i groblja Arlingtonu, na uzdužnim paralelnim avenijama nalazi se Bela kuća, zbir različitih Smitsonian muzeja i Nacionalna umetnička galerija. Hipotetički hibrid reprezentativnih zdanja Ulice kneza Miloša i Ušća od Muzeja savremene umetnosti do SIV-a. U grad sam došao sa rukama u džepovima, da prošetam, popijem kafu, pojedem sladoled, vratim se u Njujork. Ali avaj, bog je za mene imao drugačije planove, na Di-Si se stuštio prvo jedan, potom drugi pljusak od kakvih se nije moglo zakloniti ni ispod stoletnih hrastovih ili krošnji javora.

Od prve kiše sam utekao u najbliži mogući muzej američkih Indijanaca, od narednog potopa u onaj posvećen američkim crncima. Iako nisam imao planove, vreme niti strpljenja za izvanrednu sadržajnost glavnog kako prirodnjačkog, što aeronautičkog muzeja, zapravo sa dva Smitsonian departmana posvećenih manjinskim zajednicama koje čine sukus američkog društva sam video sve i više od toga. Nacionalni muzej američkih Indijanaca je posvećen ne samo originalnim precima koje poznajemo žanrom vestern filmova, već svim autohtonim zajednicama obuhvatom domorodaca Aljaske i Havaja. Muzejska profilacija je pre svega dokumentarna i antropološka, ali se na zanimljiv i prijemčiv pop up način bavi autorefleksijom stigme za propast i progon indijanske populacije gde ona danas čini samo 1% ukupnog stanovništva. Muzej je otvoren pre 20 godina, kroz integraciju privatne kolekcije naivnog slikarstva Rete Walden Gambaro i inicijalne etnografske zbirke Džordža Heja iz NJujorka. Štaviše Smitsonian je u svom depou pohranjivao preko 18.000 zemnih ostataka američkih Indijanaca koje će se u narednim godinama sahranjivati u repatrijaciji. Danas, sadržaj broji skoro milion kataloških odrednica, više od 800.000 predmeta i 120.000 fotografija i površini od 20.000 metara kvadratnih zdanja koje spolja podseća na odlomljeni obronak Stenovitih planina, sferičnim enterijerom na njujorški Gugenhajm. Akcenat su četiri priče u četiri sobe. Legenda o Pokahontas. Mit o Lakotama i Čejenima, odnosno poglavicama Biku koji Sedi i Ludom Konju kroz poraz generala Kastera u bici kod Little Big Horna 1876, koji je za Sjedinjene Američke Države 19. veka, kaže se, bio šok jednak ubistvu Kenedija u 20. Staza suza, odnosno akt o prisilnom preseljenju i obeštećenju iz 1830. kada su na desetine hiljada što Čiroki, što drugih indijanskih plemena relocirani zapadno od Misisipija kako bi se njihova zemlja oslobodila za plantaže pamuka. Napokon lament o Danu zahvalnosti kroz indijanski epitaf njihove prisutnosti u američkoj svakodnevici. Od nomenklature helikoptera američkog ratnog vazduhoplovstva službenih naziva poput Apač ili Komanči do Wigvam motornog ulja, dodao bih i Pionir čokolade.

Nacionalni muzej tzv. afroameričke kulture i istorije, popularno Blacksonian, otvoren je 2016. u logičnoj eri Baraka Obame. Prethodnih više od 12 godina nosio se sa problemom cene, a koštao je više od pola milijarde dolara, centralne lokacije obzirom da se nalazi u porti Bele kuće i etničkog sadržajnog koncepta. Danas je to osmi najposećeniji muzej u Americi tik iza MOME i 9/11. Neobično zdanje obrnute stepenasto spratne i trapezoidne piramide, optočene bakarnom membranom, britanskog arhitekte tanzanijskog porekla Dejvida Adjayea. Njen izložbeno izlagački koncept nije autoviktimizirajuće samosaželjenje, već prizor ponosa gde crnci kao samo 15% od ukupne populacije čine mainstream elitu američkog društva. Okej, ne zanemaruje ni podatak da čine i skoro 40% svih osuđenika u američkim zatvorima, u tzv. Angoli kao najrigidnijem, čak 75% mahom na doživotnom izdržavanju kazne. Suptilni narativ počinje od robovskih migracija prekookeanskog tranzita iz Afrike i južnjačke epohe branja pamuka, industrijalizacije Amerike, kada je savezna država Alabama brojala najveći broj milionera. Foto-dokumentacija rasne segregacije sredine prošlog 20. veka, uvod je u aleju slave memorabilija pojedinačnih priča, svake ponaosob slavne ličnosti američkog sporta, muzike, filma. Od saksofona Čarli Parkera, truba Luisa Amstronga i Gilespija, gitare i hamonda Džejmsa Brauna, šešira Majkl Džeksona, do atletske majice Džesi Ovensa, rukavica Muhameda Alija, patika Majkl Džordana. Od haljine Rozi Parks koja je prva odbila da u autobusu sedne u sarage predviđene za crnce do kadilaka Čak Berija.

Zašto sam vam ispričao ovu priču. Pa u kontekstu 30-godišnjice od Srebrenice do Oluje i od Draže Mihailovića do Tompsona, postjugoslovensko društvo nije u kapacitetu da istoriji pristupi kao putokazu pomirenja, ne pribežištu antagonizma da parafraziram naslov knjige Ivana Đurića.

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.