Seks i smrt: Izložba „Gothic Modern“ u Albertini

Izložba spaja više od 200 umetničkih dela umetnika kraja 19. i početka 20. veka među kojima su Arnold Böcklin, Vincent van Gogh, Max Beckmann, Otto Dix, Gustav Klimt, Käthe Kollwitz, Edvard Munch, Egon Schiele, Marianne Stokes, William Morris i drugi, koji svi zajedno na sopstveni način nalaze inspiraciju u umetnosti poznog srednjeg veka i rane renesanse, kao i u delima Hansa Holbeina Mladjeg, Albrecht Dürera, Lucas Cranacha, i Hans Baldung Griena, preobražavajući vizije sveta prožete emocijom, verom i telesnošću u vizuelni jezik novog doba.

Postpandemijska depresija

Koncept postavke zasniva se na vizuelnom povezivanju umetničkih dela srednjeg veka i rane renesanse sa onima iz moderne epohe.

Poznata umetnička dela transformišu se kroz nova poređenja, isticanjem do sada zanemarene zajedničke povezanosti.

Lajtmotiv izložbe jeste mentalno hodočasničko putovanje, kako kroz vreme, kulturni kontekst, tako i ključna životna pitanja i strahove bliske savremenom posmatraču.

Polazi se od vizuelnog i emotivnog odnosa umetnika moderne prema umetnosti prošlosti i na taj način se predstavljaju dela, koja izazivaju snažne emotivne i intelektualne reakcije.

Istraživačka izložba, zasnovana na projektu koji su 2017. godine, pre globalne pandemije COVID19 pokrenule profesorka Džulijet Simpson (Univerzitet Koventri) i Ana-Marija fon Bonsdorf (Ateneum), uz timski rad brojnih institucija iz kulture, kakve su Finske nacionalne galerije (Muzej umetnosti Ateneum (Ateneum Art Museum, Helsinki), Nacionalni muzej umetnosti, arhitekture i dizajna u Oslu (National Museum of Art, Architecture and Design, Oslo) svojim univerzalnim ljudskim temama, posebno je izazovna i inspirativna u periodu današnje postpandemijske depresije.

Dela uključena u izložbu bave se egzistencijalnim i primarnim pitanjima života, ponekad brutalno i sa mračnim humorom.

Istovremeno, izložba je snažno povezana sa mnogim aktuelnim pojavama, pitanjima i strahovima koji se očitavaju u popularnoj kulturi današnjice.

Gotički modernizam je u Albertini podeljen u 10 prostornih segmenta koja prate poglavlja kataloga: Putovanja ka gotici, U potrazi za neiskvarenim, Sile prirode, Život sa smrću, Plesovi smrti, Bol i patnja, Ekspresija tela, Ljubav i senzualnost, Predanost i posvećenost, Ka svetlosti.

Melanholija – simbol otuđenja

Gotika je pojam koji u sebi obuhvata niz različitih značenja.

Od asocijacija na paganske Vizigote, preko gotike srednjeg veka, gotičkog romantizma i gotičkog romana s kraja XVIII i početka XIX veka, do neogotike XIX veka i, naposletku, goth potkulture osamdesetih godina XX veka.

Tema se možda može povezati i sa motivom tame ili igrom prepoznavanja skeleta.

Moderne gotike XVIII i XIX veka oblikovane su upravo potragom za alternativnim kulturnim autoritetom, koji pomeraju granice dopuštenog izraza. Izložba istražuje upravo tu „drugačijost“ — alteritet.

Umetnici poput Egona Šilea, Edvarda Munka, Paule Moderson Beker, Maksa Bekmana i Kete Kolvic u gotičkim delima su pronalazili odraze svojih sopstvenih opsesija – ljubavi, straha, sumnje i smrti.

Motivi kao što su Ples smrti, Iskušenje Svetog Antona ili Melanholija dobili su novo značenje u modernističkom kontekstu: od simbola vere i iskušenja, postali su slike unutrašnjih borbi, potisnutih emocija i egzistencijalnog nemira.

Slika Melanholija Luke Kranaha Starijeg, nadahnuta čuvenim bakrorezom Albrehta Direra, posebno je zanimljiva po preuzimanju motiva krilate žene kao oličenja melanholije.

U to vreme se verovalo da je ovo stanje uzrokovano viškom crne žuči, ali se istovremeno smatralo i izvorom stvaralačke inspiracije.

Motiv veštičjeg leta u pozadini ukazuje na uticaj Martina Lutera, koji je melanholiju tumačio kao demonsku bolest.

Oko 1900. godine umetnici su ponovo počeli da istražuju temu melanholičnog raspoloženja, koristeći je kao simbol otuđenja i unutrašnjeg nemira u svetu koji se menja.

Melanholija je reinterpretirana kao vizuelna metafora stvaralačke i duhovne teskobe, simbol unutrašnjih sukoba i psiholoških tenzija, pa je kao takvu treba videti i u istoimenom izloženom delu Edvarda Munka.

Ikonografija tela i greha

Umetnici modernizma nisu preuzimali samo motive, već i materijalni jezik gotike – drvorez, vitraž, minijaturu, tekstil i tkanje.

Ove ponovo otkrivene tehnike omogućile su savremeni izraz suštine – surove, iskrene i lične umetnosti, oslobođene akademskih pravila.

Upravo u tim dekoracijom bogatim delima nalazi se i tapiserija iz radionice Williama Morrisa.

Završni deo izložbe bavi se ikonografijom tela i greha — od erotskih i demonskih vizija do prikaza nagosti, bola i patnje.

Slika Osećaj zavisnosti Saše Šnajdera, nastala na prelazu vekova, prikazuje unutrašnji nemir i samosumnju, povezanu sa društvenim tabuima i potisnutim identitetima, dok srednjovekovni motivi „divljih ljudi“ i „plesa smrti“ preispituju granicu između prirode, kulture i prolaznosti.

Izložba „Gothic Modern“ u Albertini nudi dubok uvid u to kako su umetnici modernizma u dijalogu s prošlošću otvarali nove puteve u razumevanju umetnosti – ali i čoveka samog, ona predstavlja novo viđenje prošlosti i svedočanstvo je timskog rada na transnacionalnom projektu.

U nekom budućem svetu, ovakve izložbe bi valjalo proširiti i na balkanske umetničke modele, gde bi uz autoportret Arnold Böcklin-a mogao da stane srpski model autoportreta Stevana Aleksića.