Dogovoren ulazak Crvene armije

Više je značajnih događaja odredilo sadržaj razgovora vođenih u Moskvi: iskrcavanje zapadnih saveznika u Normandiji, odluka Vrhovnog štaba da težište ratnih operacija prenese u Srbiju, razgovori Tita i britanskog premijera Čerčila, predstojeći sastanak u Moskvi Staljina i Čerčila. Iako stenogrami razgovora, ukoliko ih je uopšte i bilo, do danas nisu postali dostupni istoričarima, iz više izvora se može zaključiti da je za vreme boravka u Moskvi (21-28. septembar 1944), došlo je do nekoliko sastanaka Staljina i Tita. Rezultati posete bili su izuzetno važni.

Dostupni podaci pokazuju da je Tito u Moskvi dobio veću pomoć u naoružanju od one koju je tražio i kojoj se nadao. Suprotno od Britanaca, koji nisu želeli da Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije promeni svoj gerilski karakter, Sovjeti su nastojali da ona preraste u regularnu vojsku. U skladu sa tim, umesto „apotekarske vage“ kojom su Britanci odmeravali svoju vojnu pomoć, Staljin je obećao da do kraja 1944. naoruža 12 kopnenih (brojnog sastava po 10.000 boraca) i dve vazduhoplovne divizije. Njegove reči materijalizovao je sporazum o predaji aviona sklopljen 16. oktobra 1944. u Beloj Crkvi između Josipa Broza Tita i komandanta Trećeg Ukrajinskog fronta maršala Tolbuhina.

U razgovorima sa Staljinom sklopljen je sporazum o načinu ulaska Crvene armije u granične predele Jugoslavije. Tito se tog dela razgovora sećao na sledeći način: „Jedna od prvih stvari o kojoj smo diskutovali bilo je pitanje zajedničkih oparacija između naših dviju vojski. Bilo je to u njegovoj kancelariji u Kremlju… Dalje, dogovorili smo se koliki deo Jugoslavije da se oslobodi zajedničkim snagama, dokle njihove trupe idu, a dokle naše i konačno koliko vremena njihove trupe da ostanu kod nas. Tu smo utvrdili da nam oni daju kao pomoć za oslobođenje Beograda jedan tenkovski korpus, a da zatim njihove snage napuste Jugoslaviju, pošto bude oslobođen Beograd i time bude učvršćeno njihovo lijevo krilo za napad na Budimpeštu. Posle ovih razgovora zajednički smo napisali kominike, u kome je gornji sporazum preciziran…“ Taj dogovor je dodatno operacionalizovan u Krajovi 5. oktobra 1944. Iz naredbi koje je J. B. Tito uputio iz Krajove vojnim komandantima bilo je jasno da su operacije Crvene Armije i NOVJ u Srbiji bile usaglašene.

Poziv Crvenoj armiji da zakorači i na prostor Jugoslavije iz međunarodnih razloga definisan je kao sovjetska „molba“. Time je učinjen presedan koji je i druge saveznike politički i vojno obavezivao. Saglasnost za ulazak na teritoriju Jugoslavije tražena je od Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije, a ne od Kraljevske vlade u izbeglištvu. Tim „formalnim činom“ Sovjetski Savez je dodatno pojačao međunarodnu poziciju Tita i pokreta na čijem se čelu nalazio i posredno priznao novu Jugoslaviju.

U funkciji neutralizacije zapadnog uticaja na Balkanu, oživljavanja ideja o Balkanskoj federaciji i afirmacije proleterskog internacionalizma svakako je bilo i nastojanje Staljina da pomogne rehabilitaciji Bugarske. U tom kontekstu treba razumeti i pregovore koje je u Krajovi Tito imao sa predstavnicima Otečestvenog fronta Bugarske Inače „Bugarska vojska“ je dejstvovala u Srbiji po planu koji je dogovoren sa J. B. Titom, kao i po molbi koju je jugoslovenska strana iznela još u telegramu iz januara 1944.

U razgovorima sa Staljinom otvoreno je i pitanje međunarodnog priznanja nastalih revolucionarnih promena u Jugoslaviji. Predlozi o „privremenom“ prihvatanju kralja i formiranja jedinstvene vlade bili su u funkciji predstojećih razgovora Staljin-Čerčil i spremnosti Josifa Visarionoviča da u Jugoslaviji vodi zajedničku politiku sa zapadnim Saveznicima u cilju „koncentracije svih snaga“ protiv Nemaca.

Nastavlja se