Egzodus stanovništva: Tri decenije depopulacije, za deceniju nas je pola miliona manje

Republika Srbija je u trećoj deceniji depopulacije, u kojoj dominira negativan prirodni priraštaj, ali je značajan i doprinos negativne migracije.

Prema korigovanim podacima popisa iz 2011. godine uS Srbiji je bilo 7.233.590 stanovnika. Prema popisu 2022. godine broj stanovnika je pao na 6.647.003.

Prosečna godišnja stopa smanjenja stanovništva u prethodnoj deceniji je 7,7 promila, odnosno svake godine se na 1.000 stanovnika smanji broj za 84,5.

Kako se navodi u studiji, nastavlja se demografsko starenje stanovništva, koje se uočava preko povećanja udela starijih osoba, rasta prosečne i medijalne starosti, kao i izraženije dominacije žena među starijim populacionim grupama.

„Istovremeno, dolazi do velikog smanjenja broja žena u reproduktivnom dobu, što će imati direktan uticaj na buduće demografske procese. Uz to, pandemija koronavirusa znatno je povećala stopu smrtnosti, što se odrazilo na starosno-polnu strukturu stanovništva Republike Srbije i ostavilo primetne posledice na populacionu piramidu.

Prema popisu iz 2022. godine broj domaćinstava je porastao, ali se prosečan broj članova domaćinstva smanjuje i pao je na 2,6 člana u 2022. Samačka domaćinstva sada čine trećinu svih domaćinstava u Srbiji.

Gotovo polovina staračkih domaćinstava nalazi se u dva južna regiona. Udeo porodičnih domaćinstava se smanjuje, dok neporodična (samačka i višečlana) beleže blagi rast. Sve je manje porodica bračnih parova, sa decom i bez dece, dok su porodice vanbračnih parova i jednoroditeljske u porastu. Tradicionalno, muškarci su većinom nosioci domaćinstava u Republici Srbiji – preko 60 odsto u 2022. godini, iako je primetan trend smanjenja njihovog udela, navodi se u studiji.

Od dva procesa odgovorna za smanjenje stanovništva, oko 80 odsto se odnosi na negativan prirodni priraštaj.

U periodu od 2011. do 2022. godine gotovo je 470 hiljada više umrlih nego rođenih.

Negativni saldo migracija iznosi je oko 117.000, koliko je više odseljenih nego doseljenih.

Egzodus stanovništva odvija se na jugu Srbije. Čak 71 odsto ukupnog smanjenja broja stanovnika dogodio se na teritoriji Srbije – jug, pa je tamo smanjen broj stanovnika za 417.000 ili 11,4 odsto.

„Razlika u populacionoj dinamici Srbije–sever i Srbije–jug je, pre svega, migraciona komponenta. Na severu zemlje migracioni saldo je skromno pozitivan (oko pet hiljada), dok je na jugu izrazito negativan (oko 122 hiljade)“, navodi se u studiji.

Beogradski region je jedini region u Srbiji koji nije imao smanjenje broja stanovnika u poslednjem međupopisnom periodu. Porast stanovništva je mali, svega oko 22.000 ili 1,3 odsto i isključivo je rezultat pozitivnog migracionog salda. U Beogradu je za 11 godina bilo oko 50.000 više umrlih nego rođenih, ali i oko 72 hiljade više doseljenih nego odseljenih.

Najnepovoljnija kretanja stanovništva u periodu 2011‒2022. su na teritoriji južne i istočne Srbije. Populacija je smanjena za 12,7 odsto, a vrednosti kod obe komponente kretanja stanovništva su izrazito negativne. Zajedničko za sve regione u Srbiji je negativan bilans rađanja i umiranja, dok su migracije jedino pozitivne u Beogradu.

Od 168 opština, gradova i gradskih opština (prema stanju iz 2022. godine) samo 11 je imalo rast broja stanovnika, dok je smanjenje veće od 20 odsto prisutno u čak 30 opština. Tri najveća grada u Republici Srbiji (Beograd, Novi Sad i Niš) odnosno određene gradske opštine u njihovom sastavu i jedan grad i tri opštine na jugu zemlje (Novi Pazar, Tutin, Bujanovac i Preševo) imaju više stanovnika 2022. nego 2011. godine.

Negativan prirodni priraštaj je u Srbiji prisutan više od tri decenije, a razlika se stalno povećava.

Broj živorođenih se kreće u intervalu 67.000 do 62.000, dok je broj umrlih prethodnih deset godina bio prilično stabilan, oko 100.000, sve do 2020. i početka pandemije koronavirusa. Vrhunac godišnjeg broja umrlih je evidentiran 2021, preko 136.000. Tako je prirodni priraštaj bio negativan u intervalu od 35.000 do 75.000 ljudi.

„Ukupni migracioni saldo u Republici Srbiji u međupopisnom periodu 2011‒2022. godine je negativan. Prosečno godišnje oko 11.000 više osoba napusti zemlju nego što se u nju doseli. To je nastavak višedecenijskog trenda, koji je samo bio prekinut tokom 1990-ih, usled građanskog rata i raspada Jugoslavije. Migracioni saldo je u gotovo svim oblastima negativan, a izuzetak su Južnobačka i Beogradska oblast“, ističe se u studiji uz napomenu da razloge najverovatnije treba tražiti u unutrašnjim preseljavanjima u dva najveća grada.

Prema Popisu 2022, broj doseljenih posle 2011. godine iznosi oko 149.000 (prosečno godišnje oko 13.500), i to predstavlja najmanji mogući broj doseljenih, jer se ne uzimaju u obzir mortalitet, moguće unutrašnje preseljenje, kao ni ponovno odseljenje iz zemlje u periodu između dva popisa. Procena emigracije u istom vremenskom intervalu je oko 267.000 (prosečno nešto više od 24.000 godišnje).