Bombe na Srbiju nisu naručivali „srbomrzci“

U tom kontekstu kampanja falsifikovanja istorije i njene dnevnopolitičke populističke zloupotrebe, uporno se, gotovo u talasima, pojavljuje uglavnom u režimskim i desničarskim medijima. Tako se pažljivo gradi mit da su dejstva savezničke avijacije bila prvenstveno rukovođena i realizovana kao deo široke i dobro pripremljene „antisrpske zavere.“ NJen zadatak je navodno bio nanošenje što većih gubitaka srpskom narodu i njegovo sistematsko uništenje.

Ovu dimenziju istorijskog revizionizma smatram vrlo podmuklom i dugoročno štetnom i sa žaljenjem konstatujem da se ona dosledno neguje i čini jedan od najvažnijih elemenata antizapadne „matrice“ koja oblikuje srpsko javno mnenje i nameće se kao obavezujući i „pravoverni“ medijski i istorijski diskurs u koji se ne sme sumnjati, jer automatski sledi etiketa „nacionalne izdaje“, „srbomrsca“, „autošoviniste“ i nekakvog monstruoznog stava koji ne vodi računa o srpskim žrtvama…

Istorijske istine radi i zbog očajničke potrebe detoksikacije od nacionalističkog otrova naročito mlađih generacija, treba istaći sledeće važne činjenice.

1. Saveznička bombardovanja okupirane Evrope izvođena su u velikom obimu širom kontinenta tokom Drugog svetskog rata. Njih je na samom početku rata počelo izvoditi Britansko ratno vazduhoplovstvo – RAF odmah posle pada Francuske, još tokom Bitke za Britaniju, od avgusta 1940. i to kao odgovor na varvarska bombardovanja Britanije (a pre toga Poljske, Belgije, Holandije i Francuske), od strane Hitlerove avijacije. Britancima su se od 1942. godine u bombardovanjima nemačke ratne mašine u Evropi pridružili i Amerikanci i oni su zajedno u periodu 1942-1945. naneli ozbiljne udarce nacističkoj „evropskoj tvrđavi“ i u završnici rata dali izuzetno važan doprinos savezničkoj ratnoj pobedi i slomu nacizma u Evropi 1945.

Jugoslavija pod okupacijom je poprište vazdušnog rata naročito od druge polovine 1943. godine i pada Italije u septembru 1943. godine i savezničkog iskrcavanja na Apeninskom poluostrvu, kada se u južnoj Italiji formiraju velike vazduhoplovne baze odakle dejstvuju američke 12. i 15. Vazdušna armija kao i veliki broj skvadrona RAF-a iz sastava tzv. „Balkan air force“. Oni počinju da izvode sistematske i masovne napade na nemačke i osovinske snage u Južnoj i Centralnoj Evropi i naročito na Balkanu.

2. Ovi napadi su pažljivo planirani i njihov glavni cilj je da se nanesu što jači udari pre svega nemačkim vojnim potencijalima u tom regionu i da se oslabe njene strateške mogućnosti za vođenje rata. Kao najvažniji cilj savezničke bombarderske kampanje u 1943. godini bila su rumunska naftonosna polja a naročito najvažnije i najveće, ono u Ploeštiju. Na savezničkim ratnim konferencijama je dejstvo protiv nemačke industrije proizvodnje i prerade goriva bilo apsolutni prioritet i njegovo sistematsko uništavanje iz vazduha dalo je veliki doprinos konačnom slamanju nemačke oružane sile u Evropi. Kao najvažniji ciljevi tretirani su i fabrike aviona, motora i kugličnih ležajeva.

3. Napadi na osovinske snage na teritoriji okupirane Jugoslavije bili su deo savezničke vazdušne ofanzive koja se izvodila na SVIM okupiranim teritorijama kao i na posebno žestok i brutalan način na teritoriju Trećeg Rajha. Sem ciljeva u Nemačkoj i Austriji britanski i američki bombarderi su napadali mete u Norveškoj, Danskoj, Holandiji, Belgiji, Francuskoj, Luksemburgu, Italiji, Grčkoj, Rumuniji, Mađarskoj, Čehoslovačkoj, čak i u Poljskoj koja je bila u krajnjem dometu savezničkih aviona. U Jugoslaviji su bombardovane nemačke i ustaške snage i strateški važni ciljevi u SVIM delovima okupirane zemlje, npr. Nemcima važni ciljevi u Podgorici, Mostaru, Šibeniku, Zagrebu i Mariboru su teško bombardovani. Znači nije tačno da su Srbi i Srbija bili posebno izdvojeni i bombardovanjem kažnjavani zbog „mržnje prema njima“od strane zapadnih saveznika.

4. Napadi na teritoriji Srbije bili su naročito intenzivni u prvoj polovini i u u jesen 1944. godine i to pre svega jer se preko teritorije Srbije povlačila iz Grčke moćna nemačka grupa armija „E“ koja je predstavljala glavnu metu napada pošto su te nemačke trupe koje su do tada držale pod okupacijom Grčku i Albaniju mogle biti upotrebljene u tom odlučujućem trenutku rata na ostalim ratištima (Istočnom, Zapadnom ili Italijanskom frontu). Vazdušni napadi su sem udara direktno na trupe u pokretu i mestima koncentracije podrazumevali dejstva protiv putnih i železničkih komunikacija, naročito železničkih stanica i mostova i naročito na skladišta goriva, tako da je npr. u najvećem savezničkom napadu na teritoriju Jugoslavije, onom od 16. 4.1944. na Beograd, glavni cilj bilo veliko „Šelovo“ skladište nafte na Čukarici (kasnije „NIS -ovo“ na istom mestu do pre nekoliko godina), koje je u napadu direktno pogođeno, zahvaćeno požarom i teško oštećeno. Napadi na ciljeve u Jugoslaviji, pa i tokom tog najvećeg na Beograd, bili su izvođeni i na aerodrome (pa je tako prilikom tog napada bio teško bombardovan glavni beogradski aerodrom, tada onaj u Zemunu), a naročito na industrijska postrojenja koja su Nemci upotrebljavali za svoju ratnu industriju.

Jugoslavija u tome nije bila izuzetak pa su tako teško bombardovani strateški privredni ciljevi kao i u ostalim okupiranim zemljama. Predratna jugoslovenska avioindustrija je bila respektabilna pa su tako tokom tog „Uskršnjeg bombardovanja“ pogođena i teško oštećene fabrike aviona „Rogožarski“ i „Ikarus“ u Zemunu kao i još neki industrijski pogoni u Beogradu. Više od polovine ukupno bačenih bombi palo je na železničku mrežu stanice u Beogradu, Topčideru i Rakovici kao i na mostove preko Save i Dunava koji su oštećeni. Postoje kvalitetne slike foto-izviđanja posle bombardovanja gde se dobro vide glavni ciljevi bombardovanja i njihova oštećenja. Nažalost, mnoge bombe su promašile ciljeve i od njih su stradali civili u raznim delovima Beograda, naročito na Senjaku i Vračaru.

5. Civilne žrtve su nažalost bile stalna neželjena posledica savezničkih bombardovanja. Tu treba praviti razliku između savezničkih bombardovanja Nemačke i Austrije (teritorija Trećeg Rajha) u kojima su zaista po „tepih“ sistemu strahovito uništavani čitavi nemački gradovi sa ogromnim brojem civila (procene se kreću od 350-500 hiljada civilnih žrtava). Ta bombardovanja su izvođena u sklopu kampanje „slamanja morala i borbenog duha nemačkog naroda“ i ona su svakako imala dimenziju kolektivnog kažnjavanja Nemaca zbog podrške Hitlerovom zlikovačkom režimu. Tu brutalnu i najstrašniju varijantu strateškog bombardovanja, karakterističnu za najžešći oblik „totalnog rata“, do tada neviđenog, promovisao je komandant britanske bombarderske avijacije RAF-a maršal Artur Haris, i ona je u osnovi imala osvetnički karakter kao odgovor na zločinačke napade Nemaca na Britaniju i stradanje velikog broja britanskih civila na početku rata (oko 40.000 žrtava od avgusta 1940. do maja 1941). Ta kampanja je zaista bila nezapamćeno surova i tokom nje naročito teško su stradali Hamburg, Keln, Berlin, Drezden i mnogi drugi nemački gradovi. Iz noći u noć hiljade britanskih bombardera je zasipalo nemačke gradove tonama i tonama bombi, dok su američki bombarderi nastavljali udare preko dana, pretvarajući nemačke gradove u gorući pakao i ruševine.

Što se tiče bombardovanja okupiranih područja, svi postojeći podaci, arhive i svedočenja govore da je saveznička avijacija upotrebljavana sa namerom da, koliko je to bilo moguće, izbegnu civilne žrtve među okupiranim stanovništvom ionako izloženom nacističkom teroru, a da se nanesu što jači udari nemačkoj oružanoj sili i industrijskim postrojenjima koja su bila u funkciji vođenja rata. Stradanja nedužnih civila nažalost dešavala su se SVUDA gde su izvođena saveznička dejstva. Poznati su primeri kada je stradalo hiljade francuskih civila pri bombardovanju i ogorčenih borbi za ključni grad Kan u Normandiji posle savezničkog iskrcavanja u julu i avgustu 1944. godine. Ukupno je samo Francuska imala preko 68.000 žrtava od savezničkih bombardovanja u periodu 1940-45. uz preko 100.000 ranjenih. Mnogi francuski gradovi su stradali u procentu od preko 80 % uništenih objekata. Takođe civili su ginuli i tokom savezničkih vazdušnih napada na sedišta Gestapoa i Vermahta u Danskoj, Belgiji i Holandiji, kao i prilikom napada na nemačke podmorničke baze u Francuskoj i Norveškoj…

Civilne žrtve na okupiranim područjima apsolutno nisu bile u interesu saveznika koji su napadajući Nemce istovremeno želeli da ojačaju pokrete otpora i obezbede podršku stanovništva u područjima koja su trebali da oslobode.

6. Tokom rata stanovništvo okupiranih područja kao i pokreti otpora su u velikoj meri doživljavali avijatičare kao saveznike i spašavali su članove posada savezničkih aviona koji su obarani u velikom broju, naročito gde je nemačka odbrana bila jaka i efikasna. Na okupiranim područjima, civili i pripadnici pokreta otpora, rizikujući živote, izvlačili su, krili i prebacivali na sigurno oborene avijatičare. Jugoslavija i Srbija nije bila izuzetak, naprotiv, veliki broj oborenih savezničkih vazduhoplovaca su spasile partizanske i četničke jedinice i prebacile na aerodrome, pa odatle uglavnom u Italiju. Zašto bi to radili i toliko rizikovali zbog nekog ko je došao da ubija nedužni srpski narod? To govori o visokoj svesti i pokreta otpora i naroda koji je trpeo nemačku okupaciju i želji da se spašavajući oborene pilote da doprinos ratnoj savezničkoj pobedi i trijumfu antifašističke koalicije. U tom kontekstu vredi napomenuti da su stotine partizanskih ranjenika takođe prebacivane sa improvizovanih uzletišta u Crnoj Gori i BiH britanskim avionima do savezničkih bolnica u Italiji, kao i da su Britanci i Amerikanci iz vazduha snabdevali velikom količinom ratnog materijala, oružjem, municijom, uniformama, hranom i lekovima partizanske jedinice 1944-45. godine.

7. Kampanja protiv savezničkih bombardovanja pozivajući se na nedužne civilne žrtve odvijala se širom okupirane Evrope i tu među ostalim kvislinzima ni Nedićev režim nije bio izuzetak. Izdajnički kvislinški režimi, od Kvislingovog u Norveškoj i Petenovog u Francuskoj do Pavelićeve NDH i Nedićeve Srbije, svi su oni obilato koristili nesrećni i neželjeni efekat civilnih žrtava savezničkih bombardovanja i sprovodili intenzivne medijske kampanje prikazivanja saveznika kao krvoločnih zločinaca koji ubijaju nedužne civile. Ovu medijsku kampanju naravno svim silama je podržavao i nemački okupator, pokušavajući sebe da prikaže kao „branioca Evrope“ od užasa „jevrejsko-plutokratsko-boljševičke“ najezde i agresije Britanije, SAD i SSSR. U toj propagandi isticao se Nedićev kvislinški režim koristeći civilne žrtve savezničkih bombardovanja kao ključni argument zašto stanovništvo Srbije treba da se odupre savezničkim ratnim naporima i da ostane lojalno Nemcima. Objavljivane su knjige, žurnali, plakati, a novine Nedićeve Srbije bile su pune slika i tekstova o nevino stradalim Srbima „brutalno ubijenim od zlikovačkih i terorističkih anglo-američkih vazdušnih napada“. Ta kampanja je naročito intenzivirana posle „Uskršnjih bombardivanja“ 16. i 17.4.1944. koji su prikazivani kao osvetnički napadi rukovođeni „mržnjom prema srpskom narodu“. Poznat je primer mnogo puta ponovljenog spina (izmišljenog naravno) bestijalnog ruganja i natpisa na bombama „Srbi srećan vam Uskrs“ koji su navodno napisali saveznički piloti… Ovom kampanjom blaćenja saveznika Nedićev režim, već u očajničkom položaju 1944. godine, sve više svestan da je na gubitničkoj strani i da je poraz blizu, pokušavao je da povrati bar deo legitimiteta u srpskoj javnosti i da sebe nastavi da prikazuje kao „branioca srpskog naroda u najtežim okolnostima“. Sličnu kampanju je koristio i ustaški režim u NDH, takođe koristeći civilne žrtve za učvršćivanje svoje poljuljane vlasti, uzdrmane savezničkim pobedama i narastajućim partizanskim pokretom.

8. Tehnički aspekt u objašnjenju civilnih žrtava je vrlo važan. Saveznička bombardovanja su izvodili uglavnom američki 4-motorni teški bombarderi B-17 i B-24 danju i britanski „lankasteri“ i „halifaksi“ noću, i to sa sa srednjih visina 3-5.000 metara. U zavisnosti od udaljenosti cilja svaki avion je nosio od 2-7 tona bombi. Ciljevi su pažljivo birani, barem u meri u koj je to bilo moguće imajući u vidu visok intenzitet avio poletanja, nekada iz dana u dan. Mete su se birale na osnovu aero foto-izviđanja i podataka koji su dobijani od pokreta otpora na zemlji. Ti avioni su imali specijalne bombarderske nišane koji su se nalazili u providnim kupolama na nosu aviona, i njima je rukovao posebno obučen član posade. On bi čak „preuzimao“ kontrolu nad bombarderom u kritičnoj fazi leta neposredno pred odbacivanje bombi. Često bi najiskusniji nišandžija u čelnom avionu formacije rukovodio ispuštanjem bombi, a ostali avioni u skvadronu ili bombarderskoj grupi bi po komandi ispuštali bombe kada i „komandni“ bombarder. Avioni su često leteli u zgusnutim formacijama radi efikasnije zaštite i bili su izloženi žestokom dejstvu „FLAK“ protivavionskih topova i napadima nemačkih lovaca, pri čemu su mnogi bombarderi obarani a u svakom je bilo 7-10 članova posade. Britanska bombarderska komanda je tako npr. imala najviše gubitke u ljudstvu od svih rodova britanskih oružanih snaga. U takvim okolnostima ne čudi da je veliki broj izbačenih bombi promašivao metu i padao oko nje uz neizbežne civine žrtve naročito ako su ciljevi bili u naseljenim mestima. Amerikanci su smatrali uspešnim napad ako bi bar 50% bombi palo u prečniku 300 metara od cilja. Ta bombardovanja su se jako razlikovala od današnjih oružja koja su vođena laserima i GPS i koja sa velikom preciznošću pogađaju mete. Nažalost često je dolazilo do „rasipanja“ ubojnog tereta koji je „podbacivao ili prebacivao“ oko napadnutog cilja i samim tim nenamernog stradanja civila. Takođe bilo je malo ili uopšte nije bilo skloništa od bombardovanja. I to je logično i mučno objašnjenje stradanja civila tokom bombardovanja. Tako je tokom bombardovanja nemačkih ciljeva u Beogradu 16. i 17. aprila 1944. u napadu oko 600 bombardera (u oba dana) stradalo 1.160 civila uz oko 5.000 povređenih, a poginulo je i 343 nemačka i 96 italijanskih vojnika. (O ukupnom broju žrtava ima razlika u različitim izvorima. Naravno da je Nedićev režim višestruko povećavao broj žrtava.)

9. U našoj javnosti se, nažalost i „stručnoj“, u sklopu široko organizovane kampanje istorijskog revizionizma, insistira na tezi da su partizani (pa i Tito lično) tražio da se srpski gradovi što žešće bombarduju jer je on naravno „mrzeo Srbe“ i želeo da „što okrutnije kazni srpski narod“. Činjenice su sledeće – od leta 1944. izvodi se velika ofanziva snaga NOVJ sa ciljem prodora u Srbiju i njenog oslobađanja od nacističkog okupatora i kvislinških formacija. Tim operacijama rukovodio je verovatno najsposobniji partizanski genaral Konstantin Koča Popović a on je u revizionističkoj javnosti naročito apostrofiran kao „srbomrzac“i odgovoran za veliki broj nedužnih srpskih žrtava. Insistira se na navodnim njegovim zahtevima-naređenjima(!!!) saveznicima da bombarduju određena uporišta u Srbiji i da se u njima „ubije što više civila“. Činjenice su sledeće – dejstva savezničke avijacije u leto i jesen 1944. jesu bila koordinisana sa partizanskim dejstvima širom okupirane Jugoslavije pa i u Srbiji gde su vođene teške borbe za njeno oslobađanje. Saveznička bombardovanja jesu bila izvođena protiv nemačkih i kvislinških jedinica i tokom njih dolazilo je i do stradanja civila. Ali stalno treba insistirati na bazičnom okviru – u to vreme rame uz rame sa Nemcima koji se postepeno povlače iz Srbije ratuju kvislinške snage Nedićeve SDS, Mihalovićevi legalni i „nelegalni“ četnici, Ljotićevi dodrovoljci iz SDK. Bez obzira na njihova dotadašnja neslaganja, čak i otvorene sukobe (Mihajlovićevih JVUO i Ljotićevih SDK formacija npr), u situaciji kada partizani ulaze u oslobađanje Srbije, ONI SU NA STRANI OKUPATORA, od Nemaca naoružani, često pod komandom nemačkih oficira, a nekada (kao na primeru južne Srbije i u saradnji sa bugarskim okupatorom). Kao takvi su legitimna meta partizanskih oslobodilačkih jedinica kao i savezničke avijacije. Najviše eksponiran primer je slučaj Leskovca gde je glavna revizionistička teza da su partizani (odnosno Koča Popović lično) tražili što žešće bombardovanje civila u gradu. Ovo je naravno potpuna izmišljotina i naivno populističko bulažnjenje. Zar stvarno neko ozbiljno može da poveruje da partizanski komadant može da komanduje američkim i britanskim ratnim vazduhoplovstvom i da „na mig“ Josipa Broza njihovi avioni idu „da ubijaju Srbe“? To je zaista kafanski nivo tumačenja prošlosti tako drag naconalističkoj čaršiji… Činjenice su dobro poznate i dokumentovane – bombardovanje Leskovca jeste bilo izvedeno kao avijacijska podrška tokom ogorčenih borbi između partizana sa jedne i Nemaca i kvislinga sa druge strane 6. septembra 1944. u okolini grada i u njemu je pri napadu na jak nemački i kvislinški garnizon u samom gradu stradalo oko 500 Nemaca, isto toliko Nedićevih i vojnika i Mihajlovićevih četnika i oko 1.000 civila. (Revizionistička literatura naravno licitira sa mnogo većim brojem stradalih civila, ali volšebno zanemaruje nemačke i kvislinške vojnike u gradu.)

Takođe je vrlo verovatno da je postojala bliska koordinacija savezničke avijacije i partizanskih jedinica, kao što se dešavalo i na mnogim drugim mestima u okupiranoj Jugoslaviji u to vreme. Već od 1943. sa partizanima su i britanske, sovjetske i američke vojne misije i 1944. već su postojali standardni lanci komunikacije, oficiri za vezu i vazduhoplovno navođenje i vojnu saradnje partizana i saveznika, pre svega Britanaca. U to vreme sem bombarderske avijacije naročito je aktivna i britanska taktička avijacija koja sa lovcima – bombarderima i lakim bombarderima izvodi intenzivna jurišna dejstva sa malih visina, naročito u Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, svakodnevno napadajući nemačke i ustaške garnizone i vojne objekte. U njenom sastavu u svakodnevnim borbama izvodeći veliki broj borbenih misija, su i dva skvadrona (351. i 352) sa partizanskim jugoslovenskim oznakama i sa našim pilotima – jezgro budućeg novog jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva.

Spomenici

Na Novom groblju u Beogradu postoji spomenik civilima stradalim u savezničkim bombardovanjima. Nekoliko stotina metara dalje nalazi se savezničko vojno groblje na kome su sahranjeni pored ostalih i mnogi saveznički avijatičari poginuli iznad Jugoslavije obavljajući svoje ratne zadatke. Preko puta je grobnica sovjetskih vojnika poginulih u oslobađanju Beograda… Neka im je svima, kao i milionima drugih ratnih žrtava, laka zemlja i večni mir, a nama sećanje na surovost istorije i užase rata uz obavezu da nikada više takvo zlo ne dozvolimo i poruka koju ne smemo zaboraviti: Smrt fašizmu – sloboda narodu!

Autor je bibliotekar i vazduhoplovni istoričar

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.