Paradoksi populizma

Prvi paradoks, populizam gotovo da je istorijski nelogičan, ali se ipak dogodio. Populizam razara političko jedinstvo Evropske unije, osporava ukidanje granica, zahteva povratak na nacionalne države i ekonomije, širi lažne vesti i obmane, trguje teorijama zavere, raspiruje ksenofobiju, paktira sa običajima i institucijama tradicionalnog društva, s patrijarhatom, crkvom, organizovanim kriminalom.

Hrani se nezadovoljstvima, u društvu, zbog ekonomskih razlika i otuđenosti, i dalje razvija korupcijom establišmenta. Establišment se, zauzvrat, služi stvarnom ili obećanom korupcijom dok se obraća slojevima od kojih očekuje gotovo ličnu privrženost.

Ne postoje relevantni populistički lideri i populističke organizacije koji nisu uspostavili koruptivne veze s Rusijom. Populizam je lančana reakcija na globalizaciju i evropsku integraciju kojima su izbrisane granice ekonomije i ljudskog kretanja. U drugom Hladnom ratu, logikom globalizacije i integracije, nestale su klasične granice sukoba.

Umesto evropske političke i strateške geografije, nova Gvozdena zavesa deli, u dubinama, evropska društva, koristeći odjeke brzih promena u njihovim složenim strukturama, i u međunarodnim odnosima.

Drugi paradoks, posmatran u dužem istorijskom trajanju, bio bi da je lavina savremenog populizma krenula upravo odavde, iz Beograda. Time ne moramo biti naročito ponosni. Raspad Jugoslavije, mržnja, ratovi, masakri, uticali su na politički identitet EU koji je na početku devedesetih bio u početnoj fazi nastanka.

Raspad Jugoslavije postao je paradigma raspada i rekonstrukcije Sovjetskog Saveza. Ruska potpora, nakon 2000, očuvanju Miloševićevog establišmenta, bila je njegova uloga holograma snaga koje obnavljaju sovjetsku moć. Prekretnica u sazrevanju savremene ruske strateške politike bile su upravo NATO intervencije u bivšoj Jugoslaviji koje je Putin iskoristio kako bi zaoštrio antizapadnu retoriku i politiku, preuzimajući, on sam, centralnu i ličnu ulogu u lancu odlučivanja.

U tom smislu iskoristio je povoljne okolnosti na početku XXI veka, transatlantske nesporazume, uspon novih velikih ekonomija i diktatorskih režima, poput Kine, Indije i Brazila, uspostavio srdačnije odnose sa odmetnutim državama, Severnom Korejom, Iranom i Kubom.

Naredni paradoks, upravo proces koji je doprineo ekonomskom blagostanju na jedinstvenom evropskom prostoru s više od pola milijarde stanovnika, postao je uzrok nezadovoljstava posledicama integrisanog tržišta, slobodnog kretanja ljudi, kapitala, roba i ideja. Socijalne razlike i dalje su bolne, i pokreću otpore nastavku evropskog projekta, mada je EU uspela da se obračuna s ključnim izazovima ljudske egzistencije, poput gladi i bolesti.

Ali se iz nezadovoljne EU periferije ipak beži u EU jezgra. Kretanje evropske radne snage i dalje se odvija ka evropskom zapadu. Tu logiku slede migranti koji prelaze spoljne EU granice. Još jedan paradoks, najviše je otpora migrantima u EU državama iz kojih se iseljava radna snaga, u kojima migranti nemaju nameru da se zadrže, naročito ne da se nastane.