Između sna i jave

Malo je slikara koji izazivaju toliko oduševljenje jednog dela publike i potpuno odsustvo interesovanja drugog dela. Posle obilaska ove retrospektive, oni koji ne vole Šagala verovatno neće promeniti mišljenje uprkos eksploziji boja i razigranosti mašte kojima odiše svaka slika, ali će sigurno shvatiti evoluciju, poetiku i dubinu ideja; dok će oni koji ga cene napustiti muzej još više ubeđeni u svoje mišljenje da je Šagal veliki slikar.

Mark Šagal, čije je pravo ime Moishe Zakharovich Shagalov, rođen je 7. jula 1887. godine u jevrejskoj porodici u malom beloruskom gradu Vitebsk, kao najstarije od devetoro dece. Studira u Sankt Peterburgu, a kao mladi slikar dobija stipendiju i odlazi u Pariz. U tom periodu mnogo slika i organizuje svoju prvu samostalnu izložbu u jednoj avangardnoj galeriji u Berlinu. Nažalost, radovi iz tih godina su uglavnom izgubljeni zbog početka Prvog svetskog rata. Po povratku u Moskvu, radi scenografiju, kostime i monumentalne zidne slike za Jevrejsko pozorište i ilustruje Gogoljevog „Revizora“. Dvadesetih godina, sa suprugom Belom i ćerkom Idom, Šagal se vraća u Berlin, a zatim u Pariz gde radi ilustracije za Bibliju. Po okupaciji Francuske, bežeći od deportacije umetnik i njegova porodica odlaze u Ameriku. Međutim, njegova supruga, koja se često pojavljivala na slikama, umire 1944. godine, nakon čega on mesecima vrlo malo radi. U tom periodu su karakteristični detalji sa likom Hrista, raspeća, vatre… Umetnost, pogotovo susret sa muzikom, pomaže mu u tim teškim trenucima kada dobija ponudu da kreira kostime za balet „Aleko“ Čajkovskog, koje posetioci mogu da vide na samom kraju izložbe.

Briselska retrospektiva trasira pre svega Šagalove ruske godine koje se smatraju početnom fazom u njegovom stvaralaštvu, sa temama iz života Jevreja, običaja stare Rusije, kao i simboličkog misticizma. Zatim su predstavljena dela iz pariskog i berlinskog perioda, kao i slike s kraja njegovog života, kada je konačno našao mir na jugu Francuske sa svojom drugom ženom Vavom, u Sen Pol de Vansu, gde je i umro 1985. godine. Za te periode su karakteristične teme iz cirkusa, sa svadbi, iz svakodnevnog života zaljubljenih parova i prirode. Isto tako, cela jedna prostorija je posvećena slikarevoj viziji Lafontenovih basni.

Poseban šarm njegovim delima daje potpuno odsustvo proporcija i zakona sile zemljine teže. Tu su tela koja lete, violinisti, rabini, ženski likovi, životinje, itd. Te predstave između sna i jave čine da njegove slike podsećaju posmatrača na bajke pune živih boja sa elementima kubizma, fovizma, ekspresionizma i nadrealizma.

Iako se Šagal slikarstvom bavio celog života, jednom je izjavio: „Za mene slikanje nikada nije bila profesija. Da bi stvorio dobru sliku, jedino što ti treba je dobra narav. Kako kaže jedna poslovica, kakav narod, takav kralj, odnosno – kakva narav, takva slika“.

U svakom slučaju, voleli ga ili ne, niko ne može da ostane ravnodušan pred sposobnošću ovog slikara da se suoči sa najvećim strahotama (nacizmom, ratom, smrću svoje supruge…) i da pritom sa uspehom balansira između depresije i ushićenja stvarajući dela puna optimizma, snova i poetike.