Mehanizmi za buđenje nacionalizma

Albanci su najavu mogućeg popisa iskoristili za podsećanje na vreme iz 1999.godine i međuetničke sukobe kada su „uplašeni nasiljem“ stanovnici, pre svega iz seoskih sredina, u opštinama Bujanovac, Preševo i Medveđa napustili svoje domove, a da se ni do danas nisu vratili. U istočnom delu juga Srbije, u opštini Bosilegrad sve češći su skupovi na fonu „lošeg položaja bugarske nacionalne zajednice“. Radikalna sofijska partija Ataka u više navrata je bila inspirator takvih skupova, a u tome je imala i podršku Kulturno informativog centra (KIC) iz Bosilegrada i Demokratske partije Bugara (DPB) koji ukazuje na „neadekvatan odnos države Srbije prema Bugarima u ovom regionu, pre svega u oblasti obrazovanja i korišćenja matičnog jezika“.

Ako se ovakve inicijative i događaji shvate kao indikatori dubljih procesa, onda se može govoriti o radikalizaciji nacionalnih pozicija na jugu Srbije. O tome predstavnici nacionalnih zajednica imaju, svaki svoja, tumačenja.

– Postoje albanska naselja u koja niko ne sme da zađe. To se odnosi i na članove popisnih komisija koje su ranije radile ovaj posao. Broj stanovnika albanske nacionalnosti veštački se uvećava. Postoje tvrdnje da oni čine čak 62 procenta od ukupnog broja stanovnika bujanovačke opštine – tvrdi lekar Mile Stojanović iz Udruženja „Pokret za opštinu Bujanovac“, nezadovoljan ignorantskim stavom državnih organa prema inicijativi srpskih udruženja.

Uoči vanrednih lokalnih izbora (jul 2002. godine) urađen je popis stanovništva. No, inicijatori peticije ne priznaju rezultate po kojima su od 43.000 stanovnika, njih 23.000 ili 53 procenata pripadnici albanske nacionalne zajednice. Navode se podaci da je 2001. godine sedam naselja u kome su živeli Albanci potpuno iseljeno, kao i informacije iz policijskih izvora da oko tri hiljade umrlih Albanaca nije odjavljeno pa se vode kao živi.

S druge strane, narodni poslanik i lider Partije za demokratsko delovanje (PDD) iz Preševa Riza Haljimi smatra da u ovom trenutku „bilo kakav popis stanovništva na jugu Srbije može da dodatno rasplamsa podele i poremeti kakvu-takvu međuetničku toleranciju i poverenje“. On podseća na događaje iz 2000. godine kada je čak 25.000 Albanaca napustilo svoje domove na jugu Srbije.

– Imali smo proces povratka, ali on nije okončan. Mnogi su trajno ostali da žive na Kosovu. Procene govore da je reč o brojci od oko 15.000 Albanaca koji se nakon ratnih sukoba nisu vratili na ovo područje. Dodajmo i katastrofalnu ekonomsku situaciju, pre svega u Preševu, onda je jasno kakav je proces na snazi – navodi Haljimi.

On ukazuje i na činjenicu da Albanci, pogotovu iz seoskih sredina, imaju probleme sa dobijanjem ličnih dokumenata – izvoda iz matične knjige rođenih, a samim tim i ličnih karata i pasoša.

Iz „Pokreta za opštinu Bujanovac“, u jednom od pojašnjenja razloga za peticiju, može se uočiti sličan stav samo iz srpskog ugla: „Na ovaj način je stvorena lažna slika da se Srbi masovno iseljavaju iz Bujanovca, a da broj Albanaca raste“, ističe srpska strana.

– Preševo jeste grad sa najmlađim prosekom stanovništva koji iznosi bilizu trideset godina, ali to samo uvećava socijalno nezadovoljstvo jer nema nikakvih šansi za zaposlenje – objašnjava Haljimi, navodeći da su „oni koji nisu uspeli da odu u inostranstvo gurnuti na besperspektivnu stazu marginalizacije“.

I ovde kao da se se otkriva „gorivo“ koje pokreće mehanizam na „računaljci za prebrojavanje“. To nužno može da dovede do podela i da predstavlja novi faktor destabilizacije čitavog regiona. To je vidljivo i na drugom delu juga Srbije, u opštini Bosilegrad, gde su Bugari većinsko stanovništo. Opština spada u red najsiromašnijih u državi, pa mnogi svoju šansu vide preko granice, u prvom komšiluku u Bugarskoj. Kulturno informativni centar (KIC) u Bosilegradu u više navrata je izlazio sa stavovima o obespravljenosti i neadekvatnom položaju bugarske manjine, pre svega u oblasti obrazovanja insistirajući na većoj saradnji sa maticom u Sofiji. Bilo je više skupova na kojima su iznošene radikalne retorike vezane za teritorijalni status ove opštine. Tako je novembra prošle godine održan protestni skup na godišnjicu Nejskog mirovnog sporazuma, kojim su Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca pripojene teritorije Caribroda, Bosilegrada, Strumice i delovi s desne strane reke Timok. Skup je organizovala Demokratska partija Bugara, a prisustvovale su i pristalice radikalne bugarske partije Ataka. Zbog činjenice da na graničnom prelazu Ribarci srpske vlasti nisu dozvolile ulazak više autobusa sa pristalicama sofijske partije, protestovalo je Ministarstvo inostranih poslova Bugarske, a ambasador ove države u Srbiji Georgi Dimitrov bio je pozvan u MIP kako bi se ceo slučaj razjasnio. I ambasador Srbije u Sofiji Aleksandar Crkvenjakov bio je pozvan na razgovor u bugarski MIP. Ataka je tim povodom uputila protestno pismo Evropskoj komisiji.

– Ono što se dogodilo tada, nikoga ne sme da navede na pomisao da postoji nacionalizam u ovoj mirnoj sredini, još manje da je narod naše opštine nezadovoljan svojim položajem u Srbiji. Mi jesmo Bugari, volimo maticu Bugarsku, ali, volimo i državu Srbiju, u kojoj smo rođeni, gde živimo, radimo i stvaramo – ocenjuje Vladimir Zaharijev, predsednik opštine Bosilegrad i u nekoliko navrata narodni poslanik DSS. – Sarađujemo i stvaramo bliske veze sa Republikom Bugarskom sa kojom imamo izvanredne odnose naročito u oblasti donacija u kulturi, duhovnoj i etnosferi, a nastojimo da ih unapredimo i u privrednom smislu. A za sve drugo mi smo upućeni na državu Srbiju, na Beograd – tvrdi Zaharijev.

Etničke inicijative sa radikalnim scenarijama u opštinama Bujanovac, Preševo, a u poslednje vreme i u Bosilegradu jednim delom su svakako refleksija događanja u susedstvu, u Tirani, a mnogo više na Kosovu, pa i u Makedoniji. U pojedinim krugovima počesto se iskazuju nerealni stavovi o nacionalnoj ugroženosti, što se odražava na međuetničke odnose između Srba i Albanaca na jugu Srbije, a u manjoj meri između Srba i Bugara.

Ukoliko ovakvi procesi dobiju na masovnosti i učestalosti, postoji opasnost urušavanja dobrosusedskih odnosa, što je jedan od uslova koji treba ostvariti kako bi Srbija došla do članstva u Evropskoj uniji.