Gotovo da nema žena koje su u drugoj polovini 19. veka bile poznate, poštovane i značajne za srpsku kulturu, sudeći po nastavnim programima književnosti i istorije.
Nema ih ne zato što su zaboravljene, nego zato što su sistematski i dosledno ignorisane. Ovu tezu razrađuje Svetlana Tomić u knjizi Slavne i ignorisane: ka kritičkoj kulturi pamćenja (Alfa BK univerzitet / Fakultet za strane jezike), posvećujući posebnu pažnju fenomenu slave, a naročito ulozi istoričara i akademskih profesora u blokiranju sećanja na važne žene.
U prvom delu knjige autorka ukazuje na problem nepouzdanosti akademskog znanja, kao i na zatiranje sećanja na važne žene iz prošlosti. Već na početku naglašava značaj druge polovine 19. veka, kad se javlja nemali broj uticajnih žena, koje, međutim, kasnije nestaju iz javnog pamćenja.
Brisanjem ovih velikanki iz zvanične istorije zatamnjen je veliki deo znanja o prošlosti, poput važne činjenice da je u tom periodu uspostavljena konstruktivna veza između obrazovanja, feminizma i napretka srpskog društva. Usled ignorisanja žena i ideološkog fabrikovanja istorije iskrivljavalo se znanje o prošlosti, a nauštrb svega što su žene dugo vremena stvarale u kulturi, nauci, umetnosti, politici.
„Poništavati različitost znači ostajati na istosti. Ostati na istosti znači biti u vezi s dogmom a ne sa istinom“.
Postojanje autobiografija žena, kojima se autorka služi, poredeći ih između ostalog sa (oskudnim) enciklopedijskim podacima o znamenitim ženama, ispostavlja se kao srećna okolnost u kojoj je moguće rekonstruisati prošlost, doći do istine i kreirati neku drugačiju, bolju, budućnost.
Drugi deo knjige posvećen je fenomenu slave, kao neupitnoj kulturnoj vrednosti datoj istaknutim pojedincima i pojedinkama, gde su se nametnula brojna pitanja – kako se dogodilo da brojne žene u srpskoj kulturi koje su bile i slavne i odlikovane budu potom zaboravljene, zašto su publikacije posvećene znamenitim ženama potiskivane iz institucionalizovanog javnog znanja, da li je reč o namernom odbacivanju neupitnih vrednosti, da li su neupitne vrednosti promenile status?
Tragajući za odgovorima, a nabrajajući mnoge primere iz istorijskih izvora, autorka zapaža da se u kulturnoj svesti slava prevashodno vezivala za muškarce, što je u dobroj vezi sa maskulinocentričnom moći kontrolisanja javnog pamćenja i muškom koncepcijom kulture koja ženama ne odobrava uloge herojstva, akcije, direktnog suprotstavljanja.
Treći deo knjige donosi tri primera recepcije autorki – Anđelije L. Lazarević, Jelene J. Dimitrijević i Milice Mićić Dimovske, koje su stvarale početkom, sredinom i krajem 20. veka. Razmatrajući probleme (ne)institucionalnog intervencionizma, odnosa vrednovanja i roda, ocenjivanja književnih dela, autorka se i ovde našla pred brojnim zanimljivim pitanjima koja se tiču ocenjivanja i interpretacije dela književnica iz pera istoričara i književnih kritičara.
U poslednjem članku autorka nastoji da otkrije uzroke ženske promašenosti a kroz pitanje koje je postavila Milica M. Dimovska sagledavajući lik i delo svoje prethodnice Milice Stojadinović Srpkinje.
Ova knjiga Svetlane Tomić produkt je višegodišnjeg istraživačkog rada i nadovezuje se na niz njenih monografija, zbornika, brojnih radova, u kojima se temeljno bavi pouzdanošću institucionalizovanog javnog znanja o srpskoj književnosti, kulturi i društvu druge polovine 19. veka. Rečima recenzentkinja Svetlane Slapšak i Gordane Stojaković, ova studija je primer akademske izvrsnosti, kojoj posebnu vrednost daju teorijska saznanja koja nisu primenjivana u srpskim radovima.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
