Da li su govori na Vidovdanskom protestu previše naginjali udesno?

Simbolika Vidovdana u srpskoj istoriji pre svega potiče od Kosovske bitke 1389. godine, a dodatno je učvršćena nizom istorijskih događaja koji su se kasnije dogodili upravo na taj dan – od Sarajevskog atentata 1914. godine, preko donošenja Vidovdanskog ustava 1921, do izručenja Slobodana Miloševića Haškom tribunalu 2001.

Iako je reč o verskom prazniku, Vidovdan u kolektivnom pamćenju nosi i značenja povezana sa državotvornošću, slobodom i nacionalnim identitetom – pojmovima koji su se skladno uklopili u poruke koje su do sada stizale sa studentskih protesta. Međutim, upravo ta povezanost sa identitetskim temama otvorila je prostor i za desničarske narative, koji su se, kako neki primećuju, u pojedinim govorima jasno osetili.

Nacionalistički ton izrečen u nekim obraćanjima na protestu podsetio je deo javnosti na retoriku iz devedesetih, iz koje je i izrastao predsednik Aleksandar Vučić.

Politički analitičar Dragomir Anđelković smatra da bi se govorima sa Vidovdanskog skupa mogla pripisati desna orijentacija jedino u slučaju da su govornici pozivali na objedinjavanje svih srpskih zemalja, koje su nakon raspada Jugoslavije ostale razdvojene državnim granicama, u jedinstvenu srpsku državu – ili, primera radi, na obnovu Republike Srpske Krajine, uništene tokom hrvatske operacije „Oluja“.

– S obzirom na to da su se govornici fokusirali na odbranu teritorijalnog integriteta Srbije, odnosno na zaštitu Kosova koje nam NATO sile i njihovi albanski saveznici otimaju, te da su isticali značaj očuvanja suvereniteta naše države, jedino što se može reći jeste da je reč o izražavanju ustavobraniteljskog stava – navodi Anđelković.

On naglašava da privrženost Ustavu ne predstavlja pitanje političke orijentacije – ni desne ni leve – već izražava poštovanje prema principima pravne države i osnovnim demokratskim vrednostima. Iz tog razloga, kaže, kritike upućene studentima i ostalim govornicima, uz optužbe da su „skrenuli udesno“, deluju ne samo besmisleno, već i zlonamerno.

Takvi napadi, prema njegovom mišljenju, nisu izraz levih političkih stavova, već se čine kao oblik podrške politici Aleksandra Vučića.

– Jer, srpski spin-diktator je sa stanovišta Ustava počinio veleizdaju, sistematski urušavajući srpske pozicije na okupiranoj južnoj pokrajini u korist evroatlantskih sila čiji je kvisling – ističe Anđelković.

Dodaje i da oni koji zameraju studentima što ne pristaju na takvu politiku, zapravo, žele nastavak „antiustavnog i kvislinškog delovanja“, samo bez Aleksandra Vučića na čelu.

– To je u direktnom neskladu sa opredeljenjem ogromne većine građana koji su ustali protiv kriminalne i na više načina antidržavne vladavine SNS kartela – zaključuje.

Sličnog stava je i Đorđe Vukadinović, urednik Nove srpske političke misli, koji ocenjuje da su govori na skupu bili u velikoj meri primereni i trenutku i Vidovdanskom datumu.

– Ko god želi da traži zamerke, uvek će ih pronaći. Slično se dešavalo i nakon velikog skupa u Novom Sadu – tada su se bunili „desni“, jer su im govori i govornici delovali previše „levo“ – podseća Vukadinović.

Kako kaže, njemu lično nisu smetali ni tadašnji ni sadašnji govornici, baš kao ni većini prisutnih na protestima. Ukazuje i na činjenicu da je dobar deo okupljenih, kako u Novom Sadu, tako i na Slaviji, govornike jedva i čuo.

Prema njegovim rečima, navodna zgražavanja nad sadržajem govora i govornicima najčešće dolaze iz dva izvora – s jedne strane od relativno malobrojnih, ali veoma glasnih „uticajnih tviteraša“, a s druge strane od brojnih anonimnih prorežimskih botova, čiji je cilj da ubace razdor, odnosno da ističu i preuveličavaju razlike unutar opozicionog fronta.

Vukadinović smatra da, bez obzira na konkretnu i, kako kaže, veštački naduvanu „kontroverzu“ oko govora na Vidovdanskom protestu, postoji jasno uverenje da se, kako kaže, ova štetočinska, kvazi-nacionalna i lažnopatriotska vlast ne može smeniti bez prisustva jedne artikulisane, snažne nacionalne i državotvorne linije.

– Naravno, bez preterivanja i teatralnosti u stilu SRS-SNS manira. A govornici na ovom Vidovdanskom skupu, uprkos izraženoj nacionalnoj retorici, takav ton ipak nisu imali – zaključuje.

Sa druge strane, Balša Božović, predsednik izvršnog odbora Regionalne akademije za razvoj demokratije, ocenjuje da su govori na Vidovdanskom protestu bili izrazito ekstremno desni, naročito apostrofirajući nastupe Mila Lompara, Momčila Trajkovića i pojedinih veterana ratova iz devedesetih.

– Njihova ideologija, koja se nimalo ne razlikuje od ideologije Karadžića, Mladića i Miloševića, nema šta da traži na protestu čiji su zahtevi usmereni na odgovornost za tragediju ispod nadstrešnice, borbu protiv korupcije, uspostavljanje vladavine prava i raspisivanje izbora. Lompar je, uz to, nedavno javno čestitao rođendan osuđenom ratnom zločincu, a njegov govor o „srpskom integralizmu“ gotovo se nije razlikovao od govora Slobodana Miloševića na Gazimestanu – kaže Božović.

Dodaje i da Lomparova kritika Vučiću nije usmerena na stvarne probleme koje su istakli studenti, već na to što Vučić, po njegovom mišljenju, nije sproveo ideju velike Srbije, što nije agresivnije rešavao kosovsko pitanje, niti je mobilisao narod za nove sukobe.

Kada je reč o Trajkoviću, Božović ocenjuje da se radi o već viđenoj naraciji.

– On godinama ponavlja isti narativ o ugroženosti Srba, koristeći isti rečnik i istu frazeologiju još od osamdesetih. A sada ta ista, neodgovorna grupa pokušava da poučava studente i mladost Srbije, koja se pobunila upravo protiv politike koju su oni sprovodili i koja je, uostalom, i iznedrila Aleksandra Vučića – poručuje Božović.

Iako smatra da je studentski pokret autentičan, Božović ističe da je od početka protesta svesno držao distancu od civilnog sektora, opozicionih stranaka i intelektualaca, koji, kako kaže, već trinaest godina predstavljaju najdosledniji otpor autoritarnom sistemu. Time je, prema njegovom mišljenju, delimično otvoren prostor da ekstremna desnica preuzme narativ protesta.

Ipak, smatra da studenti mogu i treba da budu tačka okupljanja svih pobunjenih – opozicije, civilnog društva i akademske zajednice – u zajedničkoj borbi za izbore i demokratske promene.

– Srbiji nije potrebna ekstremna desnica da bi smenila Vučića – sa tih pozicija on ne može biti poražen. Potreban nam je patriotski, ali građanski blok, kakav se ogleda u govorima rektora Đokića i Dejana Bodiroge – jednog levog i građanskog, drugog tradicionalno patriotskog. Samo takva sinergija može doneti pobedu – zaključuje Božović.