Božić, generalna proba

Kad god da ga beleže, šta hrišćani obeležavaju Božićem? Rođenje onog koga smatraju svojim Bogom, Sinom božjim, jednosuštnim sa samim Ocem, uprkos tome što Isus u Nazaretu nije rođen na taj dan, i uprkos tome što nikad i nigde sebe nije nazivao Bogom niti je bio bog. Svim tim datumima i prerogativima, kao božićno drvce, kićen je ovaj slobodarski drvodeljin sin, revolucionar ljubavi i mislilac istine, tokom stoleća zidanja hrišćanske religije i crkve. Isusov datum rođenja, u stvari je Mitrin dan rođenja, približno onaj trenutak u godini kad dan počinje da raste u odnosu na noć, odmah posle zimskog solisticija.

Tako se, preuzimanjem ranijih religijskih običaja i opravdavanjem nove dogme starim načinima mišljenja, ubistvima onih koji su proglašeni jereticima i uspostavljanjem hijerarhije i elite klera, zgrtanjem kapitala i širenjem polja moći na svakodnevni život ljudi – umesto ličnosti svakog bogovetnog čoveka, zida institucija Crkve. Umesto da budu oduševljeni stalnim otkrivanjem istine u sebi i među sobom, vernici su nagovoreni da obožavaju instituciju koja je istinu – dobro! sa velikim „i“ – Istinu uhvatila za muda!

Hrišćanska religija nije stvar objave Boga, nego nepokolebljivosti verovanja u ideju Objave. Kao civilizacijski proces, hrišćanstvo, takođe, nije bogom dano. Na sebi ono nosi i kulturne i političke, i kriminalne i misaone pečate sredina u kojima se oblikovalo.

O genezi dogme koja će evoluirati u epohalni hrišćanski imperijalizam, ako i postoje iscrpnije i razuđenije knjige, nema jezgrovitije i preciznije od knjige koju je napisao klasični filolog, profesor Harvardovog univerziteta, pisac kapitalnog dela „Paideja – oblikovanje grčkog čoveka“, Verner Jeger: „Rano hrišćanstvo i grčka paideja“.

U prvim vekovima, preuzevši grčku ideju vaspitanja (paideia), hrišćanstvo uspeva najpre da opstane, a zatim da postane dominantna religija u Rimskoj imperiji. Ovaj ključni vaspitni proces, proces helenizacije hrišćanstva, Jeger periodizuje u četiri faze.

Prvenstveno, hrišćanstvo stvaraju, prihvataju i razvijaju helenizovani Jevreji. Oni su Stari zavet čitali na grčkom (Septuaginta), a ne na hebrejskom jeziku, i molili su se u helenističkim sinagogama, u kojima se služba obavljala, dakle, na grčkom. Preko jezika, izlaganje hrišćanske ideje preuzima obrasce klasične retorike i argumentaciju klasične logike.

S apostolom Pavlom počinje propovedanje hrišćanstva i nejevrejima. U ovoj, drugoj, fazi još prisnijeg približavanja helenizmu, hrišćani postaju i oni koji su autentično obrazovani u duhu grčke pedagoške ideje, sami Grci.

U trećoj fazi, tokom opasne protivhrišćanske reakcije i krvoločnog proganjanja hrišćanske sekte, propovednici se obraćaju svojim zakletim neprijateljima. U tim odbrambenim uveravanjima, pod pretnjom smrti, Hrista najčešće upoređujući sa Sokratom, hrišćani, svojim progoniteljima, svoju veru predstavljaju ni manje ni više nego kao ostvarenje grčke filozofije.

Četvrtu, odlučujuću fazu, u kojoj hrišćanstvo preuzima primat, obeležili su, u drugoj polovini četvrtog veka, kapadokijski sveti oci Vasilije Kesarijski, Grigorije Nazijanzin i Grigorije iz Nise, tipični predstavnici grčke obrazovanosti. U vreme kada je sama helenska misao malaksavala u ispraznoj sofistici, oni su – kao najprodorniji umovi i najbolji pisci svog vremena – oživeli najdublje i najizdašnije izvore helenskog sveta, Platona i Aristotela. Na ovim temeljima, stvorili su originalnu hrišćansku filozofiju. (U oceni značaja slavnih Kapadokijaca, učeni Verner Jeger ide dotle da tvrdi kako su upravo oni podstakli renesansu, kada su, posle pada Konstantinopolja, otkriveni na zapadu Evrope poznog srednjovekovlja. Osim toga, Jeger ukazuje i na njihov bitan uticaj u islamskoj filozofiji.)

Nastavši u okrilju hebrejske duhovnosti, a razvijajući se prema principu grčkog obrazovanja, hrišćanstvo, kao civilizacijski proces, prenosi uticaje, kako grčko-rimskog, tako i judejskog sveta. Crkva je ustrojena po modelu rimske države, teološka dogmatika prema modelu grčke retorike, a crkveni ritual nosi neumitni pečat jevrejskog religioznog iskustva i ceremonijala.

Danas, kad razmišljam o tome šta je u hrišćanskoj civilizaciji ostalo svima zajedničko od smisla misije onog Čoveka iz Nazareta, koji je delao u duhu Čovek-Čoveka ili Čovekov-Čovek, onda to ne nalazim u crkvama ili među teološkim i filozofskim delima, nego u Bahovim pasijama i oratorijumima. Bah je jedini kompozitor koji se svima dopada: jedino njegovu muziku baš svaki čovek oseća kao nešto istinski važno svoje.