Molitva u magli

Tek kad je iz kovitlaca boja zore i isparenja izronio „Kameni cvet“, poznat koliko i osporavan spomenik beogradskog arhitekte Bogdana Bogdanovića, mesto je dobilo ime – Jasenovac, koji se smatra najvećim srpskim gradom pod zemljom.

Prošle subote SPC je obeležavala dan Svetih novomučenika jasenovačkih. Liturgija i pomen jasenovačkim žrtvama služeni su u manastiru Jasenovac, u koji je 2000. pretvorena parohijska crkva Rođenja Jovana Krstitelja iz 18. veka, kako bi nadležni episkop slavonski imao gde da živi, jer je vladičanski dvor u Pakracu u sukobima tokom raspada SFRJ doživeo reprizu razaranja iz Drugog svetskog rata i dan-danas je u ruševinama. Za duše srpskih stradalnika u Jasenovcu molitva je služena i u Bogdanovićevom „Kamenom cvetu“ – spoju betonskih stilizovanih latica. Pomen su služili beogradski sveštenici koji su, u organizaciji SPC, vodili četiri autobusa na ustoličenje novog episkopa slavonskog Jovana (Ćulibrka). Tog jutra nisu bili jedini koji su sa raznih strana, ne samo na putu za Pakrac, posetili spomen-područje Jasenovac. Na njemu nema nikakvih hrišćanskih obeležja, ali je „beogradska grupa“ od kuće ponela krst sa raspetim Hristom, uramljenu fotografiju pokojnog patrijarha Pavla i voštanice da bi sa dna „Kamenog cveta“ uputila zaupokojene molitve u nebo nad Jasenovcem.

Memorijalni kompleks Jasenovac posvećen je žrtvama istoimenog ustaškog koncentracionog logora, najvećeg na prostoru cele tadašnje okupirane Kraljevine Jugoslavije, na čijem je delu tokom Drugog svetskog rata proglašena NDH. Broj žrtava, Srba (najviše), Jevreja, Roma i neistomišljenika ustaškog režima među Hrvatima i Muslimanima, još je predmet spora između hrvatskih i srpskih istoričara i političara, Rimokatoličke crkve i SPC, u koji su se uključili i Jevreji. Oni se spore čak i oko nacionalnog identiteta žrtava i pravih razloga njihovog stradanja, kao kvalifikacije zločina počinjenog u Jasenovcu, koji većina Srba smatra obaveznom polaznom tačkom za svakog papu koji bi eventualno posetio Srbiju.

Ovaj koncentracioni logor vlasti NDH osnovale su 1941. nedaleko od mesta Jasenovac, koje leži na ušću Une u Savu. Obuhvatao je prostor od 210 kilometara kvadratnih na obe savske obale. Imao je pet kampova: Bročice, Krapje, Ciglana, Kožara i Stara Gradiška i dodatna gubilišta: Gradina, Jablanac, Uštice, Mlaka, Dubica i Granik. Ostatke ovog sistema koncentracionih logora, nastalog iz paklenih zamisli Vjekoslava Maksa Luburića, ustaše su tokom povlačenja aprila 1945. spalile, a sa zemljom potom su ga sravnile nove komunističke jugoslovenske vlasti. Jasenovac je dugo, kako se veruje, bio jedini koncentracioni logor iz Drugog svetskog rata u Evropi bez obeležja.

Bogdanovićev „Kameni cvet“, urađen po narudžbini SUBNOR Jugoslavije, otkriven je 1966, a sam spomen-kompleks na tom prostoru kampa Ciglana osnovan je dve godine kasnije. Ostali logorski lokaliteti pripojeni su mu 1983, a u njemu se nalaze i Memorijalni muzej i Obrazovni centar. Jedinstveno spomen-područje Jasenovac postojalo je do raspada SFRJ. Septembra 1991. podeljeno je na dva dela, a deo logora Donja Gradina na desnoj obali Save je 1996, odlukom Skupštine Srbije, proglašen za spomen-područje.