Ukoliko želite da otkrijete kako je izgledao Beograd 1919. ili proslava Božića na jugoslovenskom kraljevskom dvoru 1937. godine, da čujete glas čuvenog predratnog pevača Mijata Mijatovića ili doživite cirkusku zabavu s kraja 20-ih u Novom Sadu, dovoljan je jedan klik.
Filmovi Jugoslovenske kinoteke su na Jutjubu. Jedna od najstarijih filmskih arhiva na svetu, u kojoj se čuva srpsko i jugoslovensko filmsko nasleđe, rešila je da postavi deo riznice na internet.
„Prošlo je samo 24 sata od kada smo postavili materijal iz filma ‘Pod jugoslovenskim nebom’, a već imamo više od 3,400 ulaza. Interesovanje je izuzetno“, kaže Aleksandar Saša Erdeljanović, upravnik Arhiva Jugoslovenske kinoteke.
Arhive Jugoslovenske kinoteke malo su poznate širokoj javnosti. Otkrivali su ih mahom istraživači i ljubitelji filma na posebnim projekcijama, a sada su dostupni širokom auditorijumu.
„Pomaže nam da se podsetimo zaboravljenih istorijskih epizoda“, kaže Erdeljanović.
Za početak je postavljeno 60 inserata iz najznačajnijih ostvarenja snimljenih od 1919. godine do početka Drugog svetskog rata.
„Filmove smo podelili po segmentima jer znamo da se na Jutjubu najviše gledaju kratki materijali do pet minuta“, objašnjava direktor arhiva.
Među njima su prvi zvučni filmovi snimljeni kod nas, češko-jugoslovenska koprodukcija o Beogradu iz 1932. godine, sahrana Ljube Davidovića, uglednog političara i osnivača Demokratske stranke i snimci manastira oko Morave.
Postavljeni filmovi su vlasništvo Kinoteke, što nije slučaj sa ostvarenjima koja su nastala nakon 1945. godine. Kinoteka je vlasnik materijala, ali ne i prava na ove filmove.
Ona su u rukama privatnih kompanija koje su ih otkupile od države u poslednje dve decenije. Vlasništvo nad njima imaju producenti i distributeri Avala film, Centar film ili Dunav film.
„U velikom broju bivših socijalističkih zemalja, poput Rusije, Češke, Mađarske i Poljske, država je prenela vlasništvo nad filmskim materijalom kinotekama i filmskim centrima, kao deo kulturne baštine. To nije slučaj kod nas“, kaže Erdeljanović.
Filmska arhiva koja se čuva u Srbiji je među prvima u svetu po očuvanosti filmskog materijala koji je nastao u periodu od 1895, kada su organizovane prve filmske projekcije, do početka Prvog svetskog rata.
„U celokupnoj svetskoj kinematografiji je sačuvano oko 10 odsto filmova koji su snimljeni do početka 1914. godine. Srbija ima sačuvanih 65 do 70 odsto produkcije“, kaže Erdeljanović.
Obim srpske produkcije u rano doba filma je iznenađujući iz današnje perspektive – Srbija je do 1914. godine imala četiri filmska preduzeća i skoro 70 filmova.
Neki od ovih filmova su dugo bili izgubljeni, pa su slučajno pronađeni.
To je slučaj i sa prvim igranim filmom koji je napravljen u Srbiji, „Život i delo besmrtnog vožda Karađorđa“, snimljenim 1911. godine u režiji Čiča Ilije Stanojevića.
Erdeljanović ga je pronašao u arhivama Austrijske kinoteke 2003. godine.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
