Ako se demokratija definiše ne u odnosu na pomalo maglovitu „volju naroda“ i nejasno „opšte dobro“, inače važne ali rastegljive i nemerljive kategorije, veću odnosu na to da li su oni koji odlučuju o sudbini društva izabrani na poštenim izborima na kojima se kandidati, na temelju precizne procedure i opšteg prava glasa, slobodno takmiče za glasove birača, onda je Srbija započela proces demokratizacije 1990. odnosno 2000. godine, što znači da je bila zahvaćena četvrtim talasom globalne demokratizacije, talasom kojim je bio zahvaćen čitav komunistički svet.
Međutim, svođenje demokratije na izbornu proceduru, što je minimalna definicija demokratije, ostavlja niz važnih političkih pitanja izvan vidnog polja, jer demokratski izabrane vlade mogu da budu, takođe, neefikasne, neodgovorne, korumpirane, kratkovide, nesposobne da sprovode mere za dobrobit društva, mogu da budu puka oruđa nekih drugih moćnih društvenih grupa i nesposobne da održe stabilnost političkog sistema i društva u celini. Prema tome, tako shvaćena demokratija nije jedina politička vrednost, većjedna od osobina političkog sistema, pa, stoga, tek u korelaciji sa drugim vrednostima ona dobija svoje pravo značenje.
Srbija je 1990. ušla u ovaj proces sa većinskim izbornim sistemom, koliko mesta u parlamentu (250), toliko izbornih jedinica (250), a svaka partija je mogla da predloži 250 kandidata. Međutim, pošto svaki izborni sistem ima određene nužne konsekvence u pogledu broja političkih aktera, njihove autonomije, širine njihove akcije i njihovih povezivanja i sučeljavanja, zatim u pogledu nastanka i nestanka vlada i, najzad, u pogledu legitimiteta celine političkog sistema, ovaj sistem je odmah pokazao svoje nedostake, inače dobro poznate političkoj teoriji. Podela biračkog tela na izborne jedince se štimuje u skladu sa izgledima vladajuće partije, a pobednik odnosi sve glasove, tako da gotovo polovina biračkog tela ostaje bez svojih predstavnika u parlamentu. Tako je Socijalistička partija S. Miloševića, najbogatija, najbrojnija, najorganizovanija, najuticajnija stranka, a nošena talasima nabujalog srpskog nacionalizma, odnela blizu 200 poslaničkih mesta. Tadašnja opozicija (SPO, DS), a sadašnja vlast, s pravom je tražila promenu izbornog sistema, to jest proporcionalni sistem, najpre u okviru devet krupnih izbornih jedinica, a zatim u okviru cele države kao jedne izborne jednice, čime su svi delovi društva mogli biti proporcionalno zastupljeni u parlamentu, a potom i u drugim granama političke vladavine.
Dok je većinski sistem vodio bipolarizaciji političkog života i snažnom autoritetu velikih partija nad kandidatima, dotle je proporcionalna reprezentacija dovela do nastanka mnoštva partija sa čvrstom strukturom i nezavisnih jednih od drugih. Isto tako, dok je većinski sistem donosio homogenu i koherentnu parlamentarnu većinu koja je vladi omogućavala da realizuje svoj program, dotle proporcionalni sistem, zbog mnoštva malih partija, jedva da može da skrpi krhku parlamentarnu većinu i trošnu koalicionu vladu koja ne može da ostvari svoj program, pa je stoga umanjen značaj raspuštanja skupštine, jer bi se i posle novih izbora, kako se danas s pravom govori, dobile skupština i vlada slične strukture i političke suštine. Najzad, budući da stranke delegiraju poslanike i kontrolišu njihovo delovanje, ovaj sistem jača glavne štabove partija u odnosu na njihove pristalice i poslanike.
Ovih dana, suočen sa opštom blokadom političkog procesa, sam šef naše države nastupa sa predlogom da se smanji broj partija, jer po ulasku u parlament, male partije ucenjuju svoje partnere, vuku nesrazmerno veliki novac iz budžeta, postavljajući pri tom nerealne zahteve u pogledu svojih stranačkih interesa, a naročito u pogledu sastavljanja vlade i postavljanja svojih nedoraslih kadrova na istaknute položaje u javnim preduzećima i državnoj upravi, što je bila, uzgred rečeno, glavna primedba nedavno gostujućeg eks-premijera, Ante Markovića. Osim smanjivanja broja partija na „razumnu“ meru, šef naše države predlaže još smanjenje broja poslanika i izmenu načina finansiranja političkih stranaka.
Naravno, zbog odsustva bilo kakve ideologije i zbog zagovaranja otvorenog egoizma, ovaj predlog nailazi na različite otpore, pa čak i kod političkih aktera gde je takav otpor najmanje očekivan, poput, na primer, Vesne Pešić, koja ovih dana izražava svoju „zabrinutost“ za sudbinu političkog pluralizma uopšte, kao da je pluralizam cilj po sebi i za sebe, a ne sredstvo da se putem izbornog nadmetanja profiliše opšta politička tendencija društva i izabere kompetentna i poštena vlada sa punim legitimitetom kako bi mogla da ostvaruje svoj politički program.
Razume se, u ovoj konstelaciji snaga, ove ideje su teško ostvarljive, a naročite one koje podrazumevaju promenu postojećih ustavnih rešenja. Ali je zato moguća promena sistema partija i njihovog finansiranja i promena izbornog sistema kako bi se izbegla slaba rešenja i većinskog i proporcionalnog sistema, što je ujedno uslov bez koga bi raspisivanje novih izbora bio potpun apsurd, pošto bi se, zaista, i nakon novih izbora dobila pat-pozicija slična sadašnjoj.
Ali, institucionalne promene nisu dovoljne, jer i nove institucije sa ljudima loših shvatanja i još gorih navika, ne mogu da budu funkcionalne. Stoga, pošto su ekonomska, pa i politička kriza, samo nužna konsekvenca moralne i intelektualne krize, pored političkih promena o kojima je u ovom tekstu reč, potrebna je duhovna obnova, ali ne duhovna obnova srednjovekovlja, većduhovna obnova kao sinteza srca i razuma odnosno sinteza simpatičke kulture i modernog racionalizma, što znači da je potrebna prevlast altruizma nad egoizmom i prevaga realnog i racionalnog duha nad imaginarnim i iracionalnim predstavama čoveka i društva, što je način prevazilaženja svakog uskog partikularizma i afirmacije humanizma planetarne širine.
Autor je iz Paraćina i bio je poslanički kandidat DS na izborima 1990. godine
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
