Oslobađanje od teskobe

Više nisu „nepostojeća narodnost“, čiji pripadnici su još 1945. godine, potezom pera administratora unutrašnjih poslova, izbrisani iz evidencije narodnosti Vojvodine i kategorizovani kao Hrvati (videti faksimil dekreta o brisanju Bunjevaca i Šokaca iz nomenklature narodnosti Vojvodine).

Činom donošenja Statuta AP Vojvodine stvaraju se uslovi za prevazilaženje višedecenijskog apsurda negacije bačkih Bunjevaca, od strane država koje na ovaj mali ugroženi narod imaju sudbonosan uticaj – Srbije, Hrvatske i Mađarske.

Srbija ovim činom preuzima obaveze domovine i matične države bačkih Bunjevaca, onih koji su državljani Srbije, kao i matične države Bunjevaca koji su, sticajem istorijskih okolnosti (povlačenje granice 1921. godine između Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Mađarske), danas državljani Republike Mađarske.

Hrvatska dobija razlog za orijentisanje svoje strategije brige za nacionalnu zajednicu Hrvata u Vojvodini, ka otklanjanju straha ove zajednice od njene „denacionalizacije“ i doživljavanja Bunjevaca kao „veštačke nacije“, kreirane od strane srpskih nacionalista. Proces samoodređenja dela bunjevačkih Hrvata kao Bunjevaca, smanjio je nacionalnu zajednicu Hrvata u Vojvodini u 2002. godini, u odnosu na stanje iz 1991. godine, za oko 1,9 hiljada osoba (6,9 odsto). Glavni razlog depopulacije ove zajednice povezan je sa opadanjem broja Hrvata nebunjevačkog porekla u Vojvodini, od 44,8 hiljada u 1991. godini, na 30,7 hiljada u 2002. godini (smanjenje za 31,4 odsto), što je problem za sebe.

Već deceniju duga borba Bunjevaca u Mađarskoj za dobijanje statusa nacionalne manjine, različite od hrvatske manjine, dobija realan oslonac, pod uslovom da Srbija, u okviru razvoja svojih odnosa sa Mađarskom, na temeljima evropskih standarda u oblasti ravnopravnosti svojih manjina na tlu ove susedne države, to pitanje unese u svoju agendu.

U Statutom APV projektovanom okruženju demokratske, evropske Vojvodine, obe zajednice bunjevačkog naroda, bački Bunjevci i bunjevački Hrvati, dobijaju oslonac za svoj dalji razvoj. Za Bunjevce, kao mali ugroženi narod, oslobađanje pritiska „igre nulte sume“ (dobitak jednog igrača je gubitak drugog) sa konkurentnom zajednicom vojvođanskih Hrvata, od vitalnog je značaja. Atmosfera multietničke i multikonfesionalne autonomije otvara prostor za etnokulturnu modernizaciju i oslobađanje Bunjevaca od sindroma „reliktne“, „egzotične“, „venuće“ manjine bez prošlosti i bez budućnosti. (Na Bunjevce se odnosi Kunderin i Abulofljev pojam „malih naroda“ ophrvanih egzistencijalnom zebnjom i preispitivanjem sopstvenog etnokulturnog identiteta.) Za bunjevačke Hrvate novi pravno-politički okvir daje oslonac za njihovo neprisilno samoodređenje i produbljavanje etnokulturnog identiteta.

Početkom tekuće decenije, bunjevački narod, ukupnost populacije bunjevačkog etničkog porekla sa područja Bajskog trokuta – oivičenog gradovima Baja – Sombor – Subotica – državljana Srbije i Mađarske, koji se izjašnjavaju kao Bunjevci, i onih koji se, u obe države, izjašnjavaju kao Hrvati, dostizao je oko 52,6 hiljada osoba, od čega su Bunjevci 28,3 hiljade, u Vojvodini 19,8 hiljada (u Srbiji ukupno 21,079 osoba) i 8,5 hiljada u Mađarskoj. Populacija Bunjevaca, u ovom njihovom tradicionalnom zavičaju, pokazuje dugoročni trend smanjivanja (od 70,5 hiljada u 1910. godini, njihov broj je, u 2002. godini, opao na 40,1 odsto te populacije; deo ove bunjevačke populacije iz 1910. godine, u proteklom stoleću je obuhvaćen hrvatskom nacionalnom zajednicom u Vojvodini i Mađarskoj).

Na Bunjevce strictu senso, kao etnokulturnu grupu koja se, shodno tipologiji etnokulturnih grupa Tedda Gurra (Minorities at Risk, 2000), može definisati kao starosedelački narod (za razliku od bunjevačkih Hrvata, koji u susednoj Hrvatskoj imaju svoju matičnu državu, i po tome se definišu kao transnacionalna manjina) mogu se primeniti kriteriji „malog ugroženog naroda“.

Posledice negiranja etniciteta Bunjevaca 1945. godine su nerazvijenost socijalnog sloja inteligencije, etno-folklorni karakter njihove kulturne produkcije (Dužijanca, kulturno-umetnička društva) i mali broj institucija visoke kulture (Bunjevačka matica, Bunjevački izdavački centar, nasuprot institucionalne infrastrukture koja servisira kulturne potrebe nacionalne zajednice Hrvata – Odeljenje Matice hrvatske u Subotici, Zavod za kulturu vojvođanskih Hrvata, bunjevačke studije pri Filozofskom fakultetu u Zagrebu i kroatistika pri filološkim studijama u Srbiji, programi Matice iseljenika Hrvatske, hrvatske rimokatoličke crkve – Instituta „Ivan Antunović“ u Subotici, i dr.). Pred bačkim Bunjevcima, postavlja se problem revitalizacije i modernizacije. Sa ovim problemom se suočavaju i drugi mali narodi Evrope, koji su prošli sličan trnoviti put viševekovne borbe za opstanak i očuvanje kulturnog identiteta (među slovenskim narodima su takvi Lužički Srbi, Karpatski Rusini, Pomaci, i dr.).

Ovaj osvrt na problem etnokulturne revitalizacije i nacionalnog razvoja bačkih Bunjevaca, u perspektivi primene Statuta AP Vojvodine i ukupne politike ravnopravnosti nacionalnih zajednica u Srbiji, upućuje na dva zaključka. Prvo, posledice višedecenijske diskriminacije nacionalne zajednice Bunjevaca, postavlja zahtev da se na nju, u projektovanju i podršci razvojnih programa njene etnokulturne revitalizacije, primeni princip pozitivne diskriminacije. Drugo, ugroženost ukupnog bunjevačkog naroda procesima depopulacije, akulturacije i nacionalne fragmentacije, čini akutnim zahtev demokratskog samoorganizovanja Bunjevaca, stvaranja politički nezavisne nevladine neprofitne krovne organizacije, koja se gradi „od baze“, sposobne da ograniči uplitanje stranačko-političkih pristrasnosti i da svoju delatnost usredsredi na bitne egzistencijalne i etnokulturne probleme ove male zajednice (uzor može da bude Savez Lužičkih Srba „Domovina“ u Nemačkoj). Sticanje „onog srećnog osećanja večne prošlosti i budućnosti“ i oslobađanje od teskobnog osećanja, da im je „postojanje stalno ugroženo ili pod znakom pitanja“ (M. Kundera), koje Bunjevce, kao mali narod onespokojava već skoro vek i po, u velikoj meri zavisi od procesa razvoja nacija, s kojima dele sudbinu, kao modernih građanskih nacija, okrenutih evropskim integracijama.