Profesor na Univerzitetu u Prištini: Zaborav se uvodi kao nova norma

Unutar takve paradigme, znanje se neumitno pretvara u resurs, a duhovna dimenzija ljudskog bića postaje suvišna. Na udaru se našao i univerzitet – istorijsko utočište slobodnog duha i autonomni prostor traganja za bićem stvari – kojem danas prijeti svođenje na administrativni aparat, potčinjen imperativima političkog pragmatizma i tržišne logike.

Međutim, kada se jedan univerzitet, kao što je to slučaj sa Univerzitetom u Prištini sa privremenim sjedištem u Kosovskoj Mitrovici, nađe u situaciji u kojoj se mora boriti za goli opstanak, tada nije riječ samo o obrazovanju, već o fundamentalnim pitanjima slobode, identiteta, dostojanstva i smisla.

Univerzitet nije tek zgrada, nije tek prostor u kojem se nalaze amfiteatri, biblioteke i kabineti. On je, kako je to u humanističkoj tradiciji formulisao Karl Jaspers, „duhovna zajednica“ čiji je temelj slobodno traganje za istinom, nezavisno od pritisaka ideologije, politike ili pragmatizma.

Taj ideal slobodnoga duha, koji kroz dijalog, sukob mišljenja i razmjenu ideja stremi nečemu višem od sebe samog, temelj je svakog ozbiljnog društva koje ne želi da se sunovrati u utilitarizam i zaborav.

No, da bi se razumjela priroda prijetnje kojoj je ovaj univerzitet danas izložen, potrebno je sagledati suptilniju logiku moći koja djeluje ispod površine političkih izjava i institucionalnih odluka. Jer moć, kako nas je naučio Mišel Fuko, ne egzistira samo u vertikali – u naredbama, zakonima, zabranama – već u mikrofizici, u sitnim mrežama odnosa, u pravilima, formularima, protokolima, ćutanju.

Upravo kroz tu mikrofiziku moći – kroz naizgled tehničke procedure, administrativne zahvate, kroz navodno neutralne „optimizacije“ i „racionalizacije“ – odvija se normalizacija potčinjavanja. Univerzitet se ne uništava naprasno, nego se preuređuje, reorganizuje, racionalizuje – sve do trenutka kada više nije ono što je bio.

Moć više ne nosi lice tiranije; ona dolazi kao ekspertiza, kao dokument, kao službeni dopis, kao nova uredba ili zakon. Moć se više ne objavljuje, već se infiltrira; ne zapovijeda, već prodire u tkivo svakodnevice, prerušena u rutinu, u proceduru, u ono što više niko ne dovodi u pitanje. Posmatrano iz ovakve perspektive, razgradnja Univerziteta u Prištini sa privremenim sjedištem u Kosovskoj Mitrovici nije samo čin nasilja, već i ritual normalizacije – zaborav se uvodi kao nova norma, intelektualna apatija kao obavezan ton, a poslušništvo kao jedina opcija preživljavanja. Ne briše se istina, već se njeno pitanje čini suvišnim.

Otuda, borba za ovaj univerzitet nije borba za zgradu, status ili prostorni kontinuitet. To je borba protiv tihog uvođenja zaborava kao pravila – protiv upisivanja moći u samo biće mišljenja.

U takvom režimu, ni jedan konkretan čin sam po sebi ne izgleda tragično. Ali u zbiru, oni proizvode ono što bismo mogli nazvati rascjepom između znanja i istine – trenutak kada se ono što znamo više ne koristi da bismo mislili, već da bismo se povinovali. Tako se gubi ono najvažnije: mogućnost da univerzitet bude autonomni subjekt mišljenja, a ne funkcionalni segment upravljačkog aparata.

U tom smislu, borba za opstanak Univerziteta u Prištini sa sjedištem u Kosovskoj Mitrovici ne vodi se samo protiv spoljašnjeg političkog pritiska – ona se vodi i protiv unutrašnje normalizacije pokornosti, protiv širenja mikro-narativa koji akademsku zajednicu pretvaraju u aparat bez glasa. To je borba protiv procesa u kojem institucija više ne zna da je izgubila svoju svrhu – jer je ostala forma, ali je duh iščezao.

Odbrana Univerziteta u Kosovskoj Mitrovici nije pitanje obične institucionalne zaštite. Ona je pitanje očuvanja duhovnog kontinuiteta naroda koji se još uvijek bori za pravo da postoji u jeziku, u kulturi, u znanju. Od svog osnivanja 1969. godine, ovaj univerzitet nije bio puka obrazovna institucija, već žari?šte duhovne samobitnosti i kulturna osovina srpskog naroda na Kosovu i Metohiji – tačka u kojoj su se znanje, pamćenje i postojanje ukrštali u jedinstveni oblik opstanka.

U vremenu disolucije državnih formi, političkih prevrata, oružanih sukoba i strukturnog nasilja nad srpskim narodom, njegovom baštinom i prostorom, ovaj univerzitet je pokazao rijetku ontološku nepokolebljivost. Ovaj univerzitet nije puki relikt prethodnih vremena, već je jedan od posljednjih svjetionika srpskog prisustva na Kosovu i Metohiji – i to ne u političkom, već u duboko kulturno-civilizacijskom smislu. NJegov nestanak bio bi simbolički raskid s idejom da je znanje neotuđivo i da istina ima svoje mjesto i svoj glas čak i u uslovima tihe okupacije.

Platon je u Državi insistirao na ideji da obrazovanje nije samo pitanje prenošenja znanja, već proces okretanja duše od sjenki ka svjetlu. Ugasiti univerzitet znači ugasiti nadu da će se ikada više neko u tom prostoru uspraviti pred nepravdom, tražiti istinu, učiti jezik slobode. Time se ne gasi samo institucija, već se potire mogućnost mišljenja, a time i samo jezgro ljudskosti.

Oni koji danas mirno i nijemo posmatraju postepeno rasformiranje institucionalnog prisustva Srbije na Kosovu i Metohiji, zaboravljaju opomenu Simon Vej da nasilje koje ne naiđe na granicu, osudu ili odgovor ne nestaje – ono se pretvara u obrazac, matricu budućnosti. Ostaviti ovaj univerzitet da potone u zaborav, ili ga prepustiti institucionalnim okvirima tzv. Republike Kosovo, znači ne samo kršenje Ustava Republike Srbije, već i pristajanje na koncept prevlasti ideološke moći nad načelom istine, što uslovljava duboku eroziju duha – trenutak kada se um odriče svoje suštinske slobode zarad pokornosti poretku. Osim toga, to znači odustajanje – ne samo od teritorije, već od pojma slobodne, misleće, dostojanstvene zajednice.

Univerzitet u Kosovskoj Mitrovici je, u tom smislu, danas metafizička granica. NJegova odbrana nije lokalno pitanje, već pitanje koje se tiče svih koji vjeruju da misao i duh moraju imati svoj dom, čak i pod najtežim uslovima. Na ovom univerzitetu se ne brani samo znanje – na njemu se brani pravo čovjeka da misli, da pripada i da ne bude izbrisan iz sopstvene istorije.

Čuvati taj univerzitet znači biti vjeran onom što je Sokrat branio pred sudom: da je život bez preispitivanja – nedostojan čovjeka. A upravo se danas, kroz preispitivanje, otpor i istrajnost, brani ne samo prostor, već i smisao.

Autor je profesor na Univerzitetu u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.