Istorija srpske filozofije

Ovaj pionirski poduhvat upravo jeste odličan povod da se hronološki preispita delovanje slobodno mislećih intelektualaca tokom dvadesetog stoleća koje je možda i najprelomnije u istoriji celog čovečanstva, a o istoriji i kulturi južnoslovenskih naroda da se i ne govori. Tako je Irena Deretić napomenula da cilj celog projekta i jeste započinjanje timskog, institucionalnog i kontinuiranog proučavanja srpske filozofske baštine kroz sistematska istraživanja koja su započela još sedamdesetih godina prošlog veka, ali su, nažalost, bila sporadična i svodila su se na entuzijazam pojedinaca.

U drugom tomu „Priloga istraživanju“, kako stoji u podnaslovu ovog kapitalnog dela, radovi su klasifikovani prema periodu u kojem je živeo i stvarao autor čije ideje su predmet proučavanja, te su tako u prvo poglavlje svrstani tekstovi posvećeni srpskoj filozofiji osamnaestog, devetnaestog i prve polovine dvadesetog veka. Drugi odeljak sadrži studije o ruskoj i srpskoj filozofiji i filozofskoj terminologiji, kao i o njihovom međuodnosu, dok tekstovi trećeg odeljka razmatraju savremenu srpsku filozofiju. Ovaj tom sadrži i bibliografiju srpske filozofske periodike, čiji je autor poznati srpski bibliograf, prevodilac i pisac Dobrilo Aranitović.

Knjiga počinje studijom Slobodana Žunjića, dok je logici posvećen rad Damira Smiljanića. Ogled Mirka Aćimovića bavi se „teorijom saznanja“ Branislava Petronijevića, dok je obimna studija Borisa i Višnje Bratine posvećena mišljenju Vladimira Dvornikovića. Problemima filozofije prava i politike posvećeni su radovi Borisa Milosavljevića i Kajice Milanova. Autorka Una Popović razmatra estetičke kategorije i motive u refleksijama Laze Kostića. U svom tekstu o Anici Savić Rebac, Irina Deretić nastoji da celovito promišljenu erotološku misao, polazeći od tri bitne pretpostavke za njeno razumevanje, što su: odnos filozofije i književnosti, specifičnost njene metode, te tradicija mističke filozofije, produbi.

Studije drugog odeljka ovog toma bave se srpskom i ruskom filozofijom i njihovom povezanošću. U kontekstu „slovenske ideje“ Margarita Silantjeva podrobno analizira unekoliko slične filozofske refleksije i sudbine ruskog i srpskog prosvetiteljstva, tačnije Grigorija Saviča Skovorode i Dositeja Obradovića, potom ideje slavjanofila A. S. Homjakova, N. J. Danilevskog, te ruskih religioznih filozofa G. V. Florovskog i N. A. Berđajeva, kako bi rasvetlila savremene probleme u duhovnoj, intelektualnoj i socijalnoj sferi slovenskog identiteta. Polazeći od vlastitog otkrića dela prepiske Justina Popovića i Georgija Florovskog u Arhivu za specijalne spise Prinstonskog univerziteta u SAD, Bogdan Lubardić u svojoj hermeneutički slojevitoj studiji proučava recepciju misli Vladimira Solovjeva kod međuratnih srpskih i ruskih teologa i religijskih filozofa, te pokazuje u čemu se sastojao naročiti uticaj Solovljevljeve ideje „bogočoveštva.“ Pitanjima srpske filozofske terminologije posvećeni su tekstovi Časlava Koprivice i Nikole Tanasića.

Tekstovi iz trećeg odeljka ovog toma obrađuju teme koje ulaze, aristotelovskim kategorijama kazano, u domen pojietičke i praktične filozofije sa izrazitom tendencijom da se odrede prema aktuelnim idejama i misliocima. Jovan Aranđelović promišlja odnos filozofskog i poetskog u delu Branka Miljkovića, dok se dva rada Željka Pavića i Nebojše Grubora na sistematski način bave delom srpskih estetičara Milana Damnjanović i Mirka Zurovca. Rad Bogomira Đukića nastoji da ukaže na domete filozofske antropologije, koja je u srpskoj filozofiji neopravdano zapostavljena disciplina, i to u delu Radivoja Kerovića (1961), savremenog filosofa iz Republike Srpske.

Ulogu, pojam i delatnost intelektualca danas preispituju na različite načine Divna Vuksanović i Dejan Vuk Stanković. Divna Vuksanović sistematski istražuje mogućnosti pružanja građanskog otpora savremenim procesima globalizacije i to posredstvom novih komunikacionih tehnika i medija, zalažući se pritom za „kulture otpora“ kao moduse protesta protiv ovih procesa. Dejan Vuk Stanković rekonstruiše na celovit način stanovište Mileta Savića o kompleksnom pitanju angažovanosti intelektualaca u današnjem vremenu. Ovaj tom Priloga istraživanju srpskog filozofskog nasleđa sadrži tematski vrlo raznovrsne tekstove koji ulaze u domen i teorijske, i praktične i pojietičke filozofije, te se bave temama iz naše filozofije počevši od osamnaestog veka, poput studije Slobodana Žunjića, koja prati dvestagodišnji razvoj logike u nastavi vojvođanskih Srba, sve do savremenih filozofa kao što su Mirko Zurovac ili Mile Savić. U njemu se nalaze ogledi i o najvećem srpskom filozofu u prvoj polovini XX veka, Brani Petronijeviću, ali, isto tako, i tekst o manje poznatom, ali vrlo značajnom misliocu Milivoju Jovanoviću.

Irina Deretić je na konferenciji za novinare rekla da ne smemo zaboraviti pionire ovakvog istraživanja Slobodana Žunjića i Radivoja Đorđevića. Prema njenom mišljenju, još uvek nije formirano „jezgro“ koje bi se sistematski bavilo prikupljanjem građe i njenim proučavanjem i publikovanjem. Upozorila je čitaoce da su tomovi koji su pred nama samo hrestomatije pojedinačnih studija, te da nije reč o sintetičkom prikazu srpske filozofske misli, i da tom poduhvatu treba da prethodi obezbeđivanje kanonske filozofske terminologije na srpskom jeziku. Čini se da upravo ovakvi projekti vode ka pisanju jedne nove istorije srpske filozofije po ugledu na slavnu „Istoriju filozofije“ jezuite Frederika Koplstona. Na srpski jezik je prevedeno pet od devet tomova i taj projekat nažalost nikada nije završen. Upravo zato rad Irine Deretić i njenih saradnika treba da podrže svi.