Srpskohrvatski

Iste knjige u rafovima, isto postrojene, isti prodavci i prodavačice, kao u supermarketima, koji vas, mila mati! presreću pitanjem: treba li vam pomoć?

Malo je originalnih knjižara i istinskih knjižara, ljudi koji o knjizi znaju skoro sve i ništa vas ne pitaju dok im se ne obratite, poštujući vaše sveto pravo da knjige dodirujete, razgledate, prelistavate, da ih mirišete, ako su polovne, proveravajući odakle dolaze – iz memljivog podruma, ili iz biblioteke natopljene duvanskim dimom, ili iz zastakljenih polica nekog pedanta – da iz njih čitate do mile volje, ili da tiho razgovarate s onim koga ste upravo upoznali, dok obdelavate istu strast. Znalaca bukinista danas ima po ulicama, gde je i sav drugi normalan svet: tu prodaju i kupuju ono što je bilo i ostalo najveći izum čovečanstva. (Oni koji nam sole pamet kako je najveći istorijski izum, zapravo, točak, imaju mozak ko tocilo!)

Dugo već knjige kupujem preko interneta, tu postoji mreža ozbiljnih poklonika među trgovcima, ili na putovanjima, i, dakako, u ono malo preostalih antikvarnica: dve-tri u Beogradu i jedna u Subotici. (Ko zna nešto više o tome nek se javi na elektronskom izdanju ovog teksta, umesto tupavih botova, i dopuni ga, darujući smisao tom, inače upropašćenom, načinu komentarisanja!)

Antikvarnice su posebni predeli. Stare, zaboravljene knjige – iznova pronađeni svetovi. Ima Jovan Hristić odličnu pesmu o tome: „Davno zaboravljene knjige/ Od kojih više niko ne traži podstreka, ni saveta./ Davno zaboravljene knjige što čekaju nekog ko će ih otvoriti/ I pronaći u njima neku istinu, trajniju možda/ Od žagora koji nas zaglušuje sa svežijih stranica.“

U antikvarnim knjižarama, u poslednje vreme najlepšu istinu, trajniju od svežeg žagora, pronalazim u hrvatsko-srpskom, srpsko-hrvatskom divanu. Evo, nekoliko pametnih primera koji demantuju sulude i suglupe republičke naše političare, sve te vuline, milanoviće, hasanbegoviće i vučiće!

Ko uđe u zagrebačku antikvarnicu u Dežmanovoj, dakle, u samom centru, tik uz Ilicu, može da lista ili kupi i tri toma Crnjanskovih „Seoba“. Ima tu knjiga i na ćirilici. Posebno ističem, nekad zabranjenu, knjigu Zage Golubović. Istu knjigu, među inim srpskim knjigama, našao sam i u zadarskoj antikvarnici u Ulici Stjepana Radića.

Postoji, dakle, jedan zaboravljeni život koji može biti otkriven iznova i koji je istina trajnija od sadašnje politike podela i mržnje. Na tom srpskohrvatskom divanu, oživljavaju reči Miroslava Krleže izgovorene tačno pre 50 godina, povodom velikog podviga Ilirskog pokreta:

„Naši ‘Iliri’ nisu bili jedini i osamljeni romantici. Postoji, međutim, jedan motiv koji čini naš ilirski pothvat doista originalnim – u kulturnoj i književnoj istoriji evropskih naroda, moglo bi se reći, jedinstvenim. Sam fakat što su naši buditelji ilirske narodnojedinstvene književnosti odlučili da probude narodnu svijest iz mrtvila tako da su se odrekli svog narodnog imena i svog jezika, i to veoma odlučno, i veoma smiono, uvjereni da se isključivo samo neopozivim odricanjem jezika i imena može ostvariti južnoslavenska, upravo sveslavenska sinteza, u višem, nadnarodnom, oduhovljenom smislu – taj fakat odvaja ih bitno od svih sličnih romantičnih pokreta u svijetu (…) Za volju političkog i kulturnog jedinstva, zbog dalekovidne utilitarističke perspektive bratstva s ostalim narodima, od Istre do Bosne, od Kranjske do Srbije, do Makedonije i do Bugarske, odreći se svoje vlastite književne prošlosti i tradicije, svoga jezika i svoga imena, bila je to smionost samozatajna koju je mogao da nadahne samo bezazleni idealizam, bez ikakvih skrivenih misli ili kombinacija (…) I tako se narod hrvatsko-srpski počeo prebrojavati, koliko ih ima i šta je čije, tko se kako krsti, pa su se našijenci dobrano izgrdili, uzajamno zbog svetoga Kirila i starinske vlastitosti (…) Tako su i Bugari uzeli svoje istočno narječje da se otmu srpskom jezičnom utjecaju. Vuka su odbacili, isto tako, Srbi, a jedini vjerni ostali su mu Hrvati, kao poklonici južnog govora u ime književnog i narodnog jedinstva, proklamiranog po ‘Ilirima’.“

Ko je čitao i čita „Novi zavjet“ u srpskom prevodu Vuka Stefanovića Karadžića, kao i „Stari zavjet“, u srpskom prevodu Đure Daničića, jasno mu je šta Krleža govori – jasno mu je koliko je taj Vukov i Daničićev jezik sličniji onom što se danas smatra hrvatskim književnim standardom nego srpskoj književnoj ekavici.

Zaključiću pitanjem, besmrtnim stihovima Hristićeve pesme „I morti, i morti“: „Hoćemo li opet zajedno ploviti nekim nevidljivim morima,/ Ili nikada nećemo saznati/ Da smo se ponovo našli na istoj strani?“