Svedok modernizacije Beča na pragu 20. veka: Izložba fotografija Marijane Štrobl

Kako se ovaj evropski carski grad i prestonica Austrije menjao u periodu oko 1900, šta je sve bilo novo izgrađeno i modernizovano zabeležila je prva žena fotoreporter specijalizovana industrijsku fotografiju u Austrougarskoj monarhiji Marijana Štrobl (1865–1917), Bečlijka rođena u Šleskoj sa mađarskim državljanstvom po udaji.

Autori izložbe kojom se obeležava 160 godina od njenog rođenja su Monika Faber i Martin Keckis.

Gotovo zaboravljena

Iako se radovi Marijane Štrobl nalaze se u fotografskim kolekcijama Muzeja primenjenih umetnosti, Bečkog muzeja, Austrijske nacionalne biblioteke, Albertine i Foto instituta Bonartes, ona je bila gotovo zaboravljena sve do 2017. kad je zahvaljujući digitalnoj katalogizaciji njeno delo otkrila istoričarka umetnosti Ulrika Mazer.

U Beču kažu da su „život i rad Marijane Štrobl senzacionalno otkriće za istoriju rane industrijske fotografije“.

Nasleđe koje je ostavila pokazalo se kao pravo blago za istoričare fotografije, pogotovo posle jedne od prvih izložbi njenih fotografija u berlinskom Skrivenom muzeju, osnovanom 1986. kao jedinoj instituciji na svetu koja objavljuje i vrednuje životna dela i biografije zaboravljenih umetnica.

„Zaista je retkost pronaći toliko različitih dela jedne osobe koja su pre jedva bila poznata“, kaže Ulrika Mazer.

Bečki institut fotografije „Bonartes“ izložbom „Samo najveća gradilišta. Fotografske kampanje Marijane Štrobl“ odlučio se da kroz njene fotografije prikaže ključne momente modernizacija Beča na pragu 20. veka, uključjući i pojavu armiranog betona kao revolucionarnog građevinskog materijala tog vremena.

„Grad Beč je neke od fotografija koristio i u reklamne svrhe, što je svakako bio poželjan sporedni efekat. Ono što delo Marijane Štrobl čini jedinstvenim, jeste maštovito insceniranje radnika ne samo na gradilištima, već i u restoranima, hotelima ili bolnicama. Fotografije prikazane na izložbi jasno ilustruju Marijaninu saradnju sa najrazličitijim naručiocima u cilju promovisanja novih tehnologija ili naprednih ideja, u oblastima građevinske industrije, komunalne infrastrukture, pa sve do ugostiteljstva“, kažu u beogradskoj kancelariji Beča, uz najavu da će izložba fotografija Marijane Štrobl biti otvorena do 21. novembra.

Izvan ateljea

Marijana Štrobl, rodila se kao Marija Nentvič 24. februara 1865. u Virbentalu, Šleskoj, danas Češkoj.

O njenom privatnom životu ne zna se mnogo.

Nije mogla da pohađa Kraljevski i carski institut za obuku i eksperimente u fotografiji i tehnikama reprodukcije u Beču, osnovanom 1888, jer su žene na njemu mogle da se školuju tek dve decenije kasnije.

Pretpostavlja se da je znanje o kamerama, fotografskim pločama i svetu „mračne sobe“ stekla u ekskluzivnom Klubu amaterskih fotografa u Beču i to zahvaljući najverovatnije svom suprugu geodetskom stručnjaku Jozefu Štroblu.

Mimo običaja tog doba da žene gotovo isključivo rade pomoćne poslove u foto ateljeu, u Štroblovom studiju suprug Marijane Štrobl, za kog se udala 23. aprila 1891, bio je anonimni asistent.

Bračni par Štrobl najpre živeo u Liptovu, današnja Slovačka, da bi se 1893. preselio u Beč.

Ona je već 1894. preuzela prvu veliku porudžbinu za fotografisanje vojnog keteringa na Međunarodnoj izložbi javne hrane, spasilačkih službi i transporta.

Iako je snimala i portrete, od 1896. radila je za građevinske firme i dizajnere metalne industrije.

Njeno područje delovanja protezalo se od Šleske do Trsta, od zapadne Mađarske do Vorarlberga.

Za razliku od većine kolega, Marijan Štrobl u ataljeu nije provodila mnogo vremena.

Radila je na velikim gradilištima i u industrijskim postrojenjima.

Njen zadatak bio je da zabeleži slike unutrašnjih konstrukcija gradilišta, koje kasnije neće biti vidljive, kako bi građevinskoj industriji pružila vizuelnu podršku u argumentovanju za inovativne tehnologije.

Između 1894. i 1917. nosila je svoj fotoaparat na velika gradilišta i industrijske objekte, trajno beležeći vreme tehnoloških izuma i industrijske ekspanzije.

Specijalista za blic

“Marijana Štrobl se, oko 1900. po narudžbini industrije, spustila u kanalizaciju sa svojim drvenim fotoaparatom velikog formata, stativom, blicem i teškim staklenim pločama. Njene slike Ečerhelena, jedinstvene geološke formacije pećina od bigra u Donjoj Austriji, oštre su kao britva. Ona je napravila prve snimke iz unutrašnjosti stene. Snimala je građevinske projekte u Beču oko 1900. svojom briljantnom, ali praktičnom tehnikom: betonske konstrukcije u bečkoj kanalizaciji, čelične konstrukcije u gasarnicama u Beču-Zimeringu i Leopoldanumu, vinski podrum ‘Lajbenfrost i kompanija’. Nije odbila ni da portretiše ‘Zlatni dvorac’ u Semeringu, minijaturnu bajkovitu palatu i Dom novinara, izdavača i pionira avijacije Viktora Zilberera”, kažu u Bečkom institutu fotografije Bonartes.

Osim što je, prema narudžbini grada Beča, vladinih agencija, muzeja i privatnih lica, dokumentovala godinama gradsku infrastrukturu, vozila i gradilišta, gasovode, radila je i za austrijski Lojd u Trstu i Prvu dunavsku parobrodarsku kompaniju, za koje je fotografisala motive brodova za izradu razglednica.

Takođe je fotografisala enterijere u većim razmerama, poput onih u bečkom hotelu „Majsl i Šadn“ (1895) i Domu pionira avijacije Viktora Silberera u Semeringu (1898), stekavši priznanje kao specijalista za fotografiju sa blicem.

Od 1905. Marijan Štrobl bila je član Udruženja fotografa.

Njen prvi studio nalazi se u blizu Pratera, dva puta je menjao adresu i nastavio da radi i posle njene smrti 13. februara 1917. u Beču.

Drugačija percepcija

„Njene fotografije iz pivara, bolnica ili hotelskih kuhinja imale su i estetsku i propagandnu funkciju, nudeći drugačiju percepciju građevinskog napretka i urbanog života u Beču. Rastuća mobilnost i entuzijazam za tehničke inovacije obeležili su ne samo industriju i trgovinu, već i mnoge ličnosti. Nekima poput roditelja kompozitora Albana Berga bilo je važno da stari dom fotografišu uz pomoć stručnjaka za blic kakav je bila Marijana Štrobl, koju je angažovao bankar i pokrovitelj umetnosti Jozef Kranz kako bi fotografski beležila i pratila rekonstrukciju i modernizaciju njegove vile i gradske kuće”, piše u elektronskom katalogu izložbe u Beču.