Najviše problema sa uzurpiranom imovinom

Fond za humanitarno pravo ovih dana je objavio izveštaj „Etničke zajednica na Kosovu 2006“. Na okruglom stolu organizovanom tim povodom u Prištini prisustvovalo je oko 70 predstavnika svih etničkih zajednica koji žive na Kosovu, prestavnici kosovskih institucija i međunarodnih organizacija i medija. Prezentujući izveštaj, koordinator projekta Baškim Hisari naglasio je da postoji napredak i poboljšanje ukupnog položaja etničkih zajednica na Kosovu, ali da treba još dosta toga da se uradi na ovom planu.
– Dobijeni podaci sa trerena pokazuju da je tokom 2006. godine došlo do napretka i poboljšanja bezbednosti i slobode kretanja svih etničkih zajednica. U poređenju sa ranijim periodom, ima manje napada na pripadnike etničkih zajednica i njihovu imovinu. Ukinuti su kontrolni punktovi Kosovske policijske službe i KFOR-a. Pripadnici etničkih zajednica u sve većem broju koriste usluge lokalnih institucija i javni prevoz, odlaze u prodavnice i na pijace. Zabeležen je povratak Srba u urbana naselja.

Pogoršanje posle marta 2004.

Često se govori o zauzimanju imovine, nemogućnosti obrađivanja imanja, što je naročito bilo izraženo kod Srba nakon završetka rata. Ima li boljitka na ovom planu?

– Pripadnici manjina i dalje imaju problema sa korišćenjem svoje imovine. Ima i takvih primera da su manjinske zajednice koristile svoje stanove, kuće i njive u periodu od 1999. godine do marta 2004. a da ih nakon toga ne koriste.To se odnosi na Srbe iz Gnjilana. Iako su kuće obnovljene Srbi, u njih ne žele da se vrate kao što je primer u selu Svinjare kod Mitrovice, zatim u Vučitrnu, Uroševcu, Obiliću, Kosovu Polju i nekim selima prizrenskog regiona. Mnogi od tih Srba sada prodaju svoja imanja. Manjine imaju najviše problema sa uzurpiranjem stambenih objekata, ali i komercijalnim i poljoprivrednim zemljištem. Srbi kažu da se ne osećaju bezbednim da obrađuju svoju zemlju, naročito onu udaljeniju od sela. Iz tog razloga njihove njive ostaju neobrađene, a neretko ih obrađuju Albanci. U ekstremnim slučajevima uzurpatori ne samo što ne oslobađaju zemlju nego i prete vlasnicima.

Ipak, prava etničkih zajednica na Kosovu i dalje se svakodnevno krše, a kosovske institucije većinu ovih slučajeva nisu uspele da rasvetle. Još uvek ima dosta imovine koja je uzurpirana i koja nije vraćena. Iako je kosovska vlada uložila dosta sredstava, mnoge uništene kuće nisu obnovljene. Nemogućnost zapošljavanja je problem za sve etničke zajednice, kao i mala socijalna pomoć koju prima veliki broj stanovnika Kosova.
Uprkos tome što su u kosovskom parlamentu usvojeni zakoni koji se odnose na zaštitu manjinskih prava, mišljenja smo da oni nisu dosledno primenjivani, poput Zakona o nediskriminaciji i upotrebi jezika. Pitanje poštovanja prava i položaja etničkih zajednica na Kosovu politizuje se. Problemima manjinskih zajednica se manipuliše, što je naročito činila Vlada Srbije u periodu pregovora o budućem statusu Kosova. Iz te perspektive potrebno je analizirati preporuku Vlade Srbije da se svi Srbi odreknu plata koje primaju iz kosovskog budžeta, ako već primaju platu iz Beograda. Time se uništava jedini mehanizam kojim je Vlada Kosova pokušala da integriše Srbe u kosovsko društvo, što znači da Vlada Srbije upravo ohrabruje Srbe da se udaljavaju od kosovskog društva i institucija, a time se sprečava i njihova minimalna integracija.
Kakva je situacija sa integracijom ostalih nesrpskih i nealbanskih zajednica, kako sve češće u poslednje vreme nazivaju ove zajednice?
– Pripadnici bošnjačke, turske, aškalijske i egipćanske zajednice u potpunostu su integrisani u novo kosovsko društvo, ali nije došlo do značajnijeg napretka u integraciji Srba i Roma. Naročito položaj srpske zajednice nije zadovoljavajući. Srbi i dalje žive u enklavama i ne kreću se po čitavom Kosovu, mada neki od njih počinju da se vraćaju u Peć, Klinu i Lipljan, ili da slobodnije odlaze u Iskok. U naseljima u kojima žive, Srbi su bezbedni, ali im je sloboda kretanja ograničena izvan enklava. Slična je situacija sa Albancima u severnom delu Kosova koji uopšte ne odlaze u srpske sredine i slobodno se kreću samo u naseljenim delovima svojih enklava.
U jednom delu severne Mitrovice, u naselju Tri solitera, Mikro naselju i Bošnjačkoj mahali žive i Albanci i Bošnjaci i Srbi, tako da se tu dešava najveći broj incidenata.
Kakva je situacija kad je reč o službenoj upotrebi jezika?
– Službeni jezici na Kosovu su albanski, srpski i engleski. Sva zvanična dokumenta i formulari u opštinama i sudovima dostupni su na ovim jezicima, a u nekim opštinama dokumenti mogu da se dobiju i na bosanskom i turskom jeziku. U skladu sa zakonom o upotrebi jezika, ukoliko u nekoj opštini jedna etnička zajednica čini više od pet procenata ukupnog stanovništva, jezik je službeni. Mi smo utvrdili da se u nekim opštinama odredbe ovog zakona ne poštuju, kao što je primer sa Turcima u Gnjilanu. Utvrdili smo, takođe, da Albanci i Srbi na svojim jezicima mogu da se obrate Skupštini Kosova i lokalnim opštinama, dok se za pripadnike drugih etničkih zajednica obezbeđuje prevod. Svi zakoni koje donosi Skupština Kosova objavljuju se na albanskom, srpskom, bosanskom, turskom i engleskom jeziku.
Pošto su bolnice i ambulante u nadležnostu Vlade Kosova, koriste li sve etničke zajednice njihove usluge?
– Svi osim većine Srba koji se leče u paralelnim institucijama, ambulantama koje finansira Vlada Srbije. Ima, međutim i onih Srba koji koriste usluge zdravstvenih ustanova Vlade Kosova a koje se nalaze u sredinama gde su Bošnjaci većinsko stanovništvo. Takav je slučaj sa srpskim povratnicima u Sigi i Brestoviku koji se leče u Vitomirici, nadomak Peći.
Zvanični podaci ukazuju da je na Kosovu nezaposleno oko 70 odsto radno sposobnog stanovništva. Ima li diskriminacije prilikom zapošljavanja etničkih zajednica?
– Najveća diskriminacija na etničkoj osnovi pri zapošljavanju dešava se u javnim preduzećima poput KEK-a i PTK-a, ali i u javnim komunalnim preduzećima. Retki su slučajevi da privatnici Albanci zapošljavaju pripadnike etničkih zajednica. U slučaju Srba i Roma koji žive među Albancima dodatni problem pri zapošljavanju je bezbednost, tako da Srbi i Romi nisu u mogućnosti da posao traže na celoj teritoriji Kosova.
Kakva je situacija u obarzovanju i kako to izgleda u praksi?
– Najviše propblema imaju Srbi koji i dalje idu u škole, paralelne institucije Vlade Srbije koje se nalaze u srpskim enklavama. Jedan od razloga zašto Srbi idu u ove škole je taj što Vlada Kosova nije donela odluku o obrazovanju na srpskom jeziku. Srbi i dalje uče po nastavnom planu i programu Ministarstva prosvete i sporta Vlade Srbije. Nastavnike u ovim školama finansira Vlada Srbije. Jedan broj nastavnika je primao plate iz kosovskog budžeta, što je bio jedan od načina integracije Srba u kosovsko društvo. Nakon zahteva Vlade Srbije, većina nastavnika je ugasila svoje kosovske račune i odrekla se plate iz kosovskog budžeta.
Za Rome nije organizovana nastava na maternjem jeziku. Oni pohađaju kosovske škole gde uče na albanskom, bosanskom ili turskom jeziku, ili idu u srpske paralelne škole i prate nastavu na srpskom. Aškalije i Egipćani pohađaju škole na albanskom koji je i njima maternji jezik. Mali broj Aškalija i Egipćana nakon završene osnovne škole nastavljaju obrazovanje u srednjim školama, a još manje na višim školama ili fakultetima.
Uredbom Vlade Kosova od 4. novembra 1999. godine Bošnjacima je omogućeno da se školuju na maternjem bosanskom jeziku i da koriste udžbenike iz BIH, a uredbom od 11. decembra 2002. to pravo je omogućeno i pripadnicima turske etničke zajednice koji takođe koriste udžbenike iz Republike Turske. Nastava na bosanskom jeziku osnovana je na nivou osnovnih i srednjih škola a otvorena su i dva fakulteta: Fakultet biznisa u Peći i Edukativni fakultet u Prizrenu. Deo Goranaca uči na bosanskom jeziku a deo na srpskom, po planu i programu Vlade Srbije, odnosno Vlade Kosova.
Vlada Kosova nije učinila dovoljno da bi sve učenike Gorance i Srbe uključila u obrazovne institucije Kosova. U nekim mestima, kao u selu Ljubižda kod Prizrena, ni Bošnajci nisu u mogućnosti da pohađaju nastavu na maternjem bosanskom jeziku, iako je ustavnim okvirom Kosova to pravo svim zajdnicama zagarantovano. Zbog toga neki Bošnjaci planiraju da napuste Kosovo.
Da li su i koliko pripadnici etničkih zajednica uključeni u političkom životu na Kosovu?