Rusini u Srbiji žive više od dva i po veka. U njihovoj bogatoj tradiciji, 17. januar 1751. godine ostao je zabeležen kao poseban datum – bio je to dan kada je administrator komorskih imanja Habzburške monarhije u Bačkoj Franc Josif de Redl potpisao ugovor o naseljavanju komorske pustare Ruski Krstur. Taj datum je pre tri godine prihvaćen kao nacionalni praznik Rusina, zajedno sa odlukom o nacionalnim simbolima Rusina u Srbiji.
Prema popisu iz 1991, u Srbiji je živelo 17.795 Rusina, a prema onom iz 2002 – 15.905. Naglo smanjenje broja pripadnika ove nacionalnosti izazvano je kako demografskim razlozima tako i iseljavanjem u druge zemlje, najviše u Kanadu. Pored toga, neki koji su se ranije izjašnjavali kao Rusini na poslednjem popisu to nisu učinili.
Nacionalni saveti, kao najviši organi manjinske samouprave u Srbiji, formirani su na osnovu Zakona o zaštiti prava i slobode nacionalnih manjina pre osam godina, a iste godine, među prvima, svoj Savet osnovala je i rusinska nacionalna zajednica. Kako su Nacionalni saveti dobili mogućnost, ali i obavezu, da koordiniraju i brinu o ostvarivanju prava manjina u oblasti obrazovanja, kulture, informisanja i službenog korišćenja jezika i pisma, a istovremeno i preuzimaju obavezu aktivnosti unutar svoje zajednice prema svim državnim organima, stručnost bi morala da bude na prvom mestu prilikom izbora članova, jer će se nestručan rad vrlo brzo odraziti na kvalitet življenja pripadnika upravo određene manjinske zajednice.
Rusini su, dakle, kao i druge nacionalne zajednice u Srbiji, prvi put u istoriji dobili priliku da u značajnoj meri kreiraju svoju sudbinu sredstvima koja za to obezbeđuje država u kojoj žive. U Srbiji danas najveći broj Rusina živi na teritoriji Vojvodine, a rusinski jezik je već više decenija u službenoj upotrebi, kako u pokrajinskim organima tako i na teritoriji šest opština u kojima Rusini žive u najvećem broju.
Ovog leta je za novog predsednika Nacionalnog saveta Rusinske nacionalne zajednice izabran Slavko Rac koji je na izborima bio nosilac liste Zajedno za Rusine. Iako je, nakon izbora nagoveštavao da bi sedište Nacionalnog saveta trebalo preseliti u Novi Sad, to se ipak nije dogodilo, tako da smo gospodina Raca zatekli u Ruskom Krsturu.
– Ipak smo se odlučili da sedište Nacionalnog saveta definitivno ostane u Ruskom Krsturu, što je i logično jer ovde Rusini čine 95 odsto stanovništva. U Novom Sadu se, naravno, nalazi Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina. Pored toga što ćemo narednih meseci intenzivno raditi na upoznavanju građana sa važnošću da se odazovu popisu stanovništva iduće godine, jer je to osnovna i polazišna tačka za to kako će nas država u kojoj živimo tretirati u narednom periodu, jedan od ključnih projekata na kojem radimo je očuvanje naše gimnazije. Ona je jedinstvena u Evropi, jer je jedina koja nastavu drži na rusinskom jeziku. Kako je od izuzetnog značaja da tako bude i u budućnosti, neophodno je potpisati međuregionalni ugovor između Vlade Vojvodine i Zakarpatske oblasti. Upravo ovih dana pripremamo predlog tog ugovora po kojem će biti regulisani i uslovi za razmenu đaka. Ukrajinski gimnazijalci bi se školovali ovde, a naši bi išli na njihove univerzitete, jer će nam u narednom periodu biti od presudne važnosti da imamo školovane kadrove, naročito iz svih oblasti kulture, kao i u medijima. Mislim da ćemo ugovor uskoro potpisati tako da ćemo moći da otvorimo prvo odeljenje sa đacima iz razmene. To je važno jer ćemo time i koliko-toliko ublažiti asimilaciju, jer iz godine u godinu imali smo sve manji broj upisanih đaka, kaže za Danas Slavko Rac.
Rusini su uvek, tokom dva i po veka u Vojvodini, obrazovanje smatrali jednim od prioriteta. Ubrzo posle preseljenja u Bačku, odnosno u Ruski Krstur, još 1745. godine, Rusini su, u tesnoj vezi sa crkvenom opštinom, 1753. godine osnovali svoju školu, a današnja moderna Osnovna škola Petro Kuzmjak ima više od 400 učenika, dok gimnazija sa dva odeljenja na srpskom i jednim na rusinskom jeziku ima oko 220 učenika.
Obrazovanje je i jedna od ključnih oblasti kojima treba da se bavi Nacionalni savet Rusinske nacionalne zajednice. Međutim, akademik Julijan Tamaš, redovni profesor i šef odseka za rusinistiku Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, koji je bio predsednik u prva dva mandata reosnovane Vojvođanske akademije nauka i umetnosti, smatra da je ideja za Nacionalne savete dobra, ali da se u praksi pokazuje da oni moraju biti utemeljeni na drugačijim osnovama nego što su danas.
– Osnovni problem je u onome što se zove populizam i on mora da se prevaziđe, jer posledice mogu biti dalekosežne. Osnovno što treba uraditi je da se poštuje princip profesionalne kompetencije koji mora imati prioritet u odnosu na, recimo, političku pripadnost. I kod mnogo većih zajednica, vi imate slučaj da upravo zbog nepoštovanja ovog principa imate nestručne ljude u određenim oblastima, a u jednoj manjinskoj zajednici, koja i inače ima u proseku manje stručnjaka, ako ne primenjujete ovaj princip profesionalne kompetencije, to mora da se oseti na kvalitetu rada. Na drugom mestu, Nacionalni saveti bi morali da prate i da deluju samo u onim oblastima koje su im date. Kod nas Rusina se desilo to da su, nakon što su izabrani članovi Nacionalnog saveta, van tog istog Saveta ostali oni ljudi koji su najkompetentniji u određenim oblastima i koji u njima imaju najznačajnija dela iza sebe, dakle, govorim upravo o kulturi, obrazovanju, medijima i svim drugim oblastima u kojima će Savet delovati, a da nema ljudskog kapaciteta koji može na kvalitetan način da deluje – ističe Tamaš za Danas, naglašavajući još jednom da zbog te nelogičnosti nešto treba menjati u načinu izbora članova u Nacionalne savete.
Rusko slovo
Novinsko-izdavačka ustanova Ruske slovo sa sedištem u Novom Sadu izdaje istoimeni nedeljni list na rusinskom jeziku, kao i mesečne časopise za decu i omladinu i desetak knjiga godišnje. Radio-televizija Vojvodine svakodnevno emituje radio i televizijske emisije na rusinskom jeziku.
Poznati Rusini
Rusini se danas mogu pohvaliti zavidnim brojem intelektualaca i umetnika koji rade i stvaraju širom Srbije. Najistaknutiji među njima su akademik SANU Vladimir Kanjuh, akademik dr Julijan Tamaš, laureati Vukove nagrade Đura Papharhaji – književnik, publicist i istaknuti pozorišni stvaralac, dr Miroslav Plančak – prorektor Univerziteta u Novom Sadu, književnik Mihajlo Kovač, prva posleratna filmska glumica Irena Kolesar, vajari Stevan Bodnarov i Eugen Kočiš, karikaturista Ljubomir Sopka, novinar Mihal Ramač, bivši glavni urednik Danasa, novinar Miroslav Zadrepko, dopisnik B-92 iz Novog Sada, poznati mladi plivač Ivan Lenđer, atletičar Mihail Dudaš, fudbaler Ljubomir Fejsa i mnogi drugi.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
