Tirol – kako to strašno zvuči

Da je taj trend nastavljen pokazuju nedavni istupi visokih državnih zvaničnika, prije svega premijera Aleksandra Vučića i ministra unutrašnjih poslova Nebojše Stefanovića. U izjavi za medije premijer Vučić je usporedio zahtjeve iz Sandžaka zahtjevima za samostalnost Republike Srpske, a u istom kontekstu je govorio i o Južnom Tirolu. Prvo, premijer Vučić bi trebao znati da u Sandžaku ne postoji nijedan relevantan politički i društveni faktor koji zahtjeva samostalnost Sandžaka. Niti postoji niti je postojao. Dakle, usporedba zahtjeva za regionalnom samoupravom Sandžaka sa zahtjevima koji dolaze iz Republike Srpske, pretežno od Vučićevog čestog i gosta i domaćina Milorada Dodika, krajnje su nedobronamjerne. Ona može biti plod ili neobavještenosti (što je malo vjerovatno) ili zamjene teza. Ni po čemu se ne mogu usporediti Sandžak i Republika Srpska. Kao što rekosmo, zahtjevi iz Sandžaka nikada nisu bili secesionističke prirode, ali ni etničke. Niko u Sandžaku, iako postoje brojne stranke, udruženja i grupe, nije istakao zahtjev za „Bošnjačkom republikom Sandžak“ ili „Bošnjačkom autonomijom Sandžak“, kakav je slučaj sa manjim bh entitetom. U Sandžaku su ti zahtjevi uvijek bili građanskog karaktera, odnosno ticali su se svih građana koji u njemu žive. Ništa se ti zahtjevi nisu razlikovali od onih koji su dolazili i dolaze iz Vojvodine, Šumadije i drugih srbijanskih regija.

Naposljetku, lučonoše zahtjeva za sandžačkom autonomijom su bili sandžački Srbi, a prvi i jedini predsjednik autonomne pokrajine Sandžak, koja je bila formirana u periodu od 1943 do 1945, bio je prijepoljski intelektualac Sreten Vukosavljević, dok je osnivač i glavni i odgovorni urednik Lista Sandžak, koji je bio jezgro ideje o sandžačkoj samobitnosti, bio Milivoje Žugić, također sandžački Srbin koji je ovaj list pokrenuo davne 1932. u Prijepolju.

Po srbijanskim i premijerskim uzusima i sledjeća rečenica Sretena Vukosavljevića je šovinistička i separatistička: „Ako ne možemo da se osjetimo kao nacionalna zajednica, možemo da se osjetimo kao jedna zajednica pokrajinska, sandžačka. Tu nas ništa ne razdvaja, a sve nas spaja. Ista je zemlja u kojoj smo se rodili, u kojoj delamo – i na isti način nam je mila. Isti dijalekat kojim govorimo. Za istu zemlju vezane uspomene iz djetinjstva, sve, i one vesele i one žalosne. Isti interesi razvitka i napretka naše pokrajine. To pokrajinsko (sandžačko) osjećanje je često i vrlo toplo i srdačno i kod jednih i kod drugih (…) Narodnooslobodilačka borba je jedini put da stvorimo jednu svoju pokrajinu, koja će nas vezati u zajednicu…“ (Sreten Vukosavljević, Glas Sandžaka br.1/15, juni 1944., Tekst „Jedini put za Srbe i Muslimane Sandžaka“)

Drugo, premijer Vučić bi trebao znati da u Sandžaku nije bilo ratnih dejstava šireg obima, masovnih ubistava, genocida i vještačkog mjenjanja strukture stanovništva, kakav je slučaj sa prostorom Republike Srpske. U ovom prethodnom leži i odgovor na konstataciju da u RS postoji 61 opština i dva grada u kojem su Srbi većina. Istina, pokušavalo se i u Sandžaku raznim metodama mjenjati struktura stanovništva, najočitiji primjer za to je opština Priboj u Srbiji ili opština Pljevlja u Crnoj Gori. Određena sela i područja tih opština bila su čak i pod artiljerijskim dejstvima tadašnje JNA. Bilo je u Sandžaku tortura, otmica, ubistava, čije su žrtve bili isključivo sandžački Bošnjaci i za koje i dan-danas nije utvrđena odgovornost, krivci, pa čak nisu pronađeni ni posmrtni ostaci u slučaju sa žrtvama otmica u Sjeverinu i Štrpcima. Preko 17.000 sandžačkih Bošnjaka je prošlo policijsku torturu devedesetih godina i zato nas uznemiruje poklič ministra policije „da će se angažovati mešovite strukture svih bezbednosnih tijela, svih ministarstava i svih bezbednosnih agencija“. Znaju Sandžaklije da niko nije odgovarao za ove policijske torture i da su pojedinci čak i unaprijeđeni. Znači li ova rečenica ministra Stefanovića da Bošnjaci mogu opet očekivati torture i to od onih istih koji su to činili devedesetih godina? Jer na čelo policijskih uprava sandžačkih gradova dovode se kadrovi iz drugih sredina i po pravilu postavljaju isključivo pripadnici većinskog naroda. Koja se poruka time šalje?

Kako je moguće da jedan legitimni politički zahtjev izazove ovako živahnu aktivnost državnog vrha, a brojna ukazivanja na nerazjašnjena ubistva u Sandžaku, otmice, kriminal, korupciju, nacionalnu diskriminaciju i neravnopravnost, već godinama i decenijama nailazi na zid šutnje? Zbog toga prijetnje i sijanje atmosfere straha koji dolaze od najviših državnih zvaničnika treba krajnje ozbiljno uzeti, naročito zbog činjenice da su ti zvaničnici nastali u nacionalističkom miljeu devedesetih godina. Nažalost, njihovo deklarativno okretanje demokratskim principima ne znači promjenu nacionalističke matrice koja ih je, na kraju krajeva, i formirala kao političke ličnosti. Ovi posljednji istupi u vezi sa Sandžakom samo to potvrđuju.

Ipak, čini se da postoje i drugi razlozi za ovakav nervozni nastup srbijanskih zvaničnika. To su prije svega unutarsandžački politički procesi. Odnosno, činjenica da se većinski dio političkih i društvenih činilaca okuplja pod jedan krov. Prvi put je u Sandžaku vidljivo usaglašavanje zajedničke politike i djelovanja prema Beogradu, što očito nije u skladu sa beogradskim planom i uobičajenim stanjem na terenu. Beogradska strategija međusobnog zavađanja sandžačkih političkih lidera je bila dugoročno neodrživa i vještačka. Sandžaku treba pristupiti iz pozicije dijaloga sa njegovim legitimnim predstavnicima. Ne treba Sandžaku nametati predstavnike i državnim mehanizmima takve stranke i ličnosti vještački održavati u političkom prostoru. Sandžačkim Bošnjacima ne treba prijetiti, političke zahtjeve za regionalnom samoupravom po uzoru na moderne evropske regije ne treba nazivati šovinizmom, Sandžak ne treba stavljati pod svakolika bezbjednosna nadgledanja i pažnju i tako cijeli region i jedan manjinski narod stavljati pod stalnu sumnju i u ulogu dežurnog krivca.

Tirol, iako možda srbijanskim zvaničnicima zvuči strašno, ne izgleda tako u praksi.

Autor je glavni urednik magazina Diwan