Italijanski i slovenski svet

P { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2; }P.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }P.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }P.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }

Prestankom izlaženja časopisa 1849, nestao je specifičan pravac u kulturnoj istoriji Dalmacije. Važno je napomenuti da su tokom 1845-1846. najveći književni umovi Dalmacije (Ana Vidović, Stipan Ivičević, Medo Pucić, Matija Ban, Ivan Kaznačić) pisali za Zoru dalmatinsku, ali i za Favillu i književni i privredni časopis na italijanskom jeziku Dalmaciju, koja je izlazila između 1845. i 1847. godine.

Dakle, četrdesete godine bile su otvorene za više pravaca. Već tada poznati intelektualac Tomazeo svakog leta dolazio je u Šibenik, upoznavao narodnu kulturu rodnog kraja, s velikim zanimanjem proučavao srpsku narodnu kulturu, a sa simpatijama je posmatrao uspon moderne, nacionalne, ilirske kulture, pratio je zagrebačke političke i kulturne događaje. Uspostavljeni su kontakti između raznih ličnosti, mostovi između italijanskih, hrvatskih i srpskih tekstova, bilo je mnogo očekivanja u žarkoj klimi razmene između najbolje italijanske književne kulture, Tomazea i (tada uopšteno shvaćene) slovensko-ilirske kulture u začetku, za koju se smatralo da je puna još neiskazanih mogućnosti. Franjo Karara video je Dalmaciju koja poštuje legitimnu vlast i habzburški sistem, ali i Dalmaciju kao plemenita zapadna vrata slovensko-ilirskog sveta; Dalmaciju svesnu svoje klasične prošlosti (Karara je otpočeo arheološka istraživanja u provinciji) – osnove identiteta teritorije i naroda. Tomazeo je gledao na Dalmaciju kao na jedan deo (sestru) slovensko-ilirskog sveta koji je obuhvatao i Srbiju, Hrvatsku, Bosnu i Crnu Goru. Poznat je ilirizam koji je u Zagrebu formulisao LJudevit Gaj; u odnosu na njega, Tomazeo je, ne zaostajući, razradio svoj ilirizam, utemeljen na otvorenoj Dalmaciji, objedinjenoj sa osmanskim zaleđem, ali ilirskoj: bio je to jedan transnacionalni ilirizam koji se javlja u njegovom slovenskom remek-delu Iskrice.

U Iskricama, zbirci od 33 poetska sastava napisana 1840-1841, Tomazeo je opisao dva lica dalmatinskog naroda, ilirsko i italijansko, lice pučana i seljaka i uglednih ljudi: „Dva naroda smo u jednom puku: kapa i klobuk nisu ista otadžbina; ljekar i mesar ne govore isti jezik; težak i trgovac su kao neprijatelji. Valja da klobuk se pokloni pram kapi.“ Iskrice danas mogu biti shvaćene kao transnacionalni manifest, jedini u svojoj vrsti u istoriji savremenog Mediterana. Iskrica XVII govori o procepu koji postoji između naroda, njegove kulture i obrazovanih uglednika, čijim srcima su bliže tuđe otadžbine. Iskrica XXI bavi se mogućnostima Dalmacije proisteklim iz njene istorije; one su bogatstvo koje leži sahranjeno kao vatra ispod pepela. Beda, kratkovidost i neznanje sprečavaju da se shvate značenja velikih dela, crkava i palata iz prošlosti. Pa ipak, počinje da sviće neko novo doba zahvaljujući naporima ponekog dalmatinskog slikara i pisca. Tema Iskrice XXII jeste jezik: „Jezik je duh čovjeka, duh naroda“, a zatim slede čuvene reči: „Gdi je jezik smiješan, onde su smiješate i duše; gdje ima dva jezika, ondje jednodušje ne može da bude.“ One se i dalje odnose na Dalmaciju, sa njenom unutrašnjom podelom (podelom u samom Tomazeu). Postavlja se niz pitanja i nepoznanica: „Koja će biti u budućnosti sudbina naša? Koja će krv predobiti, latinska oli slavenska?“

Godina 1848. nije dala odgovor na to previranje, mada je bila ispunjena događajima. Martovska kriza (Beč, 12-14. marta) pokrenula je donošenje ustava u Habzburškoj monarhiji. Ustav je značio političko zastupanje i stoga politička prava. Činjenica je da je svaki društveni stalež protumačio događaje na svoj način. Pučani i seljaci nadali su se poreskim olakšicama, a građani novim mogućnostima za političko delovanje. Izuzev Lošinja, poprišta frakcijskih borbi, gde je došlo do podele između liberala (takozvanih beduina) i konzervativaca, glavna mesta na obali podržala su legitimitet monarhije očekujući reforme.

Nastavlja se