Gospoda Nedići i dosada s njima

Naše pozorište zaslužuje predstavu na osnovu proze i eseja Isidore Sekulić, tog, u svom vremenu, apartnog a do dana današnjeg u našoj kulturi unikatnog, univerzalističkog i kosmopolitskog duha. Nije ona tek uzgred na kraju svog života rekla da “nije Skerlić razumevao da pravog nacionalizma nema bez internacionalizma”, a da sama “voli druge narode nacionalistički”. To je izvanredna misao kakva se danas više ne čuje niotkud u poplavi, s jedne strane, nacionalizama malih balkanskih državica i megalomanskih njihovih naroda, a sa druge, u potopu globalizacije koja nije isto što i kosmopolitizam.

U našoj savremenoj kulturi kojoj glavno usmerenje, kao i našoj politici, daje palanački duh, glas autorke “Kronike palanačkog groblja” mogao bi se s pozornice čuti kao glas razuma, kao nesumnjiv analitički trenutak i tema. Upravo stoga Isidora Sekulić ne zaslužuje predstavu kakva je “Đakon”, za koju je, prema pomenutim njenim zapisima, koje uobičajeno nazivamo pripovetkama, što ona nije volela, a pre svega prema onom jednom, pod naslovom “Ambicije, dim”, i prema njenom romanu “Đakon Bogorodičine crkve”, tekst sačinila rediteljka predstave Ana Đorđević. “Đakon” je sve, samo ne analitički trenutak i apartni glas razuma.

Ko je čitao “Ambicije, dim”, zna da je tu glavni lik Pavle (Čajnović), koji se u predstavi samo pominje, kao drug Brankov koji živi u Parizu. U rečenom zapisu (ili pripoveci), nalazimo i to da Pavle, kao gimnazijalac, predstavljajući školskom odboru program đačkog koncerta, pominje pet stranih imena, na šta nastaje graja, jer tu nema nijednog srpskog kompozitora. A kad dečak kaže da mi nemamo koncertnih kompozicija za klavir, onda mu odgovorni odgovaraju: “Sviraj kolo, sviraj svatovca.” Eto aktuelnog problema o kojem predstava ni mukajet. U njoj je sve uloženo u platonsku ljubav đakona Irineja i Ane, ćerke jedinice bogatog advokata Nedića, koja, kao i u svakom dobro skrojenom provincijskom herc-romanu, okončava Aninom udajom za Branka, a ta udaja, kako stvari stoje, poraziće i umetničku dušu supruge i naučničku karijeru muža. Stara je to i požutela čipka.

Kao što je lik Pavla otišao u zapećak predstave, u zapećku su se našli i analitički trenuci trajne Isidorine intelektualne opsesije, koju ona u pomenutom zapisu autobiografski opisuje kroz duh jevrejstva (Pavle je po majci Jevrejin), jer ima smelosti da “voli druge narode nacionalistički”. Duh je uvek lutalački i nema ambicija ni tendencija “ni ka državi, ni ka zajednici jednoplemenika, ni ka svojoj književnosti na svome jeziku”, kao da to kaže Radomir Konstantinović, oštroumno i strastveno, zaključuje Isidora Sekulić, usamljena žena koja nije težila sreći nego mudrosti. I ta je njena misao jezgro i sadržaja i forme jedne moguće predstave kakva nije ostvarena.

“Đakon”, od samog početka posve usahla dvosatna pozorišna stvar, upriličen je po svim pravilima mrtvačkog teatra i njegove dosade. Muzika Borisa Kovača, s refrenom koji glumci pevaju kao u kakvoj najavi za šaljivi dečji program, i s nekoliko jednostavnih, patetičnih melodijica; mimohod glumaca koji se mehanički raspoređuju po sceni, dakle, bez mizanscena – sve to čini jedno bezidejno i bestrasno pomicanje ljudstva i pokućstva bez režije, bez pronicanja. Međutim, toliko glumačkog truda i elegancije, koju Ivana Vuković, Sanja Mikitišin, Sanja Ristić Krajnov, Nenad Pećinar, Filip Đurić i Marko Savić unose ovde u jednu mrtvu stvar, kod nas glumice i glumci retko unose i u kudikamo životnije predstave.