Otvorena izložba ikona grčkih majstora od 15. do 19. veka „Pod zlatnim i plavim nebom“

Autor postavke u Velikoj galeriji na drugom spratu Muzeja i prateće publikacije je Branka Ivanić, muzejski savetnik u ovoj nacionalnoj instituciji. U Narodnom muzeju kažu da su povodom 177. rođendana želeli da predstave stručni i naučni rad kustosa Odeljenja za srednji vek, rad na konzervaciji i restauraciji, domete u prezentaciji i radu sa publikom.

„Na izložbi ‘Pod zlatnim i plavim nebom’ izloženo je 147 ikona, otelotvorenja hrišćanske pobožnosti i ostvarenja likovne umetnosti, davno utkane u istoriju Srba. Ikone grčkih slikara, sakupljane od poslednje četvrtine 19. veka, nose izvornu doktrinu koja je u njih ugrađena od ranih vekova hrišćanstva i veoma često predstavljaju vrhunska ostvarenja međunarodnog značaja. Nastajale na Kritu, u Veneciji i jadranskim gradovima postavljaju kolekciju Muzeja u širi kontekst istočnog Mediterana ranog novog veka. Na osnovu porekla poznatog za jedan broj i njihove stilske pripadnosti omogućavaju da se sagleda istorijsko-geografski prostor, veći od Srbije, naseljen pripadnicima srpskog naroda“, navodi direktor Narodnog muzeja Bojana Borić Brešković u predgovoru kataloga izložbe.

Prema njenim rečima, „predstavljanje ovih umetničkih dela, jednim delom nepoznatih publici, ostvareno je zahvaljujući veštim konzervatorima i restauratorima koji su im kroz dugotrajan i slojevit proces vratili prvobitan izgled i sjaj“.

„Zahvaljujući izložbi ‘Pod zlatnim i plavim nebom’, ostvarenoj nakon višegodišnjih istraživanja, a povodom obeležavanja Dana Narodnog muzeja, u prilici smo da se susretnemo sa ikonama koje su u najvećoj meri posedovali i u svojoj molitvenoj praksi poštovali pripadnici našeg naroda. Kompleksnim izrazom vere i umetničkog jezika koji odražava njihovu složenost, dubinu i prefinjenost, one predstavljaju, čuvaju i prenose duhovne procese koji muzealizovani postaju dostupni i čitljivi svim zainteresovanima“, smatra Bojana Borić Brešković.

U Zbirci poslevizantijske umetnosti Novog veka Narodnog muzeja, kako navodi Branka Ivanić u katalogu izložbe, ikone grčkih slikara su ne samo najmnogobrojnije u odnosu na srpske i ruske ikone, već se među njima prepoznaje najviše ostvarenja od velike umetničke vrednosti. Reč je o ikonama autora sa teritorija tradicionalnih grčkih zemalja, kao i sa šireg područja u okviru Osmanskog carstva i susednih zemalja u kojem su uticaji grčke kulture ostali prepoznatljivi.

Deo izloženih ikona pripada italo-kritskom ikonopisnom stilu, nastale su između 15. i 18. veka u području istočnog Mediterana i Jadrana, u susretu pravoslavnog i katoličkog uticaja. Veruje se da mnoge od njih potiču iz radionica ili sa predložaka poznatih kritskih slikara kao što su Andrija Rico, Nikola Zafuris, ili Jeremija Paladas.

Politička propast Vizantije i pad Carigrada 1453. pod tursku vlast bila je velika nesreća za pravoslavni hrišćanski svet, ali kako ističu istoričari, „nije presekla život Pravoslavne crkve u gradovima i provincijama bivše Imperije, na Balkanu i u Istočnom sredozemlju niti je zaustavila dalji razvoj grčke kulture“. Glavni centar ikonopisa u postvizantijskom periodu postalo je ostrvo Krit, koje je pod mletačkom vlašću bilo od 1210. do 1669. godine. Prema dokumentima Državnog venecijanskog arhiva, posrednici-trgovci godišnje su sa Krita izvozili hiljadu ikona, navodi se u „Istoriji ikonopisa od 6. do 20. veka“.

Druga grupa grčkih ikona u zbirci Muzeja nastala je van neposrednog uticaja italo-kritskog slikarstva, u kontinentalnim oblastima Balkana, tada pod vlašću Turaka. Na njima se, objašnjava Branka Ivanović, prepoznaju dodiri sa delima dugotrajne i značajne Kosturske škole, čija ostvarenja predstavljaju nezanemarljivi udeo ukupno sačuvane slikarske baštine Balkana turskog doba. Ikone iz Svete Zemlje čine posebnu grupu.

Zbirka Narodnog muzeja, uglavnom nastala otkupom, posebno velikim između 1950. i 1975, svedoči o životu Pravoslavne crkve u postvizantijskom periodu, umetničkim tokovima, uticaju koji na njih imaju međuverski i politički odnosi, prožimanju sa latinskim uticajima, što detaljno beleži prateći katalog za svaki od eksponata, uključujući i Nerukopisani Hristov obrazac – ikonu franjevačkog manastira u Veneciji, čije je pojavljivanje i otkup vezano za Božidara Vukovića, vojvodu, trgovca i štampara rodom iz okoline Podgorice, koji je 1519. otvorio štampariju u Veneciji, gde je bio posebno blizak sa tamošnjom grčkom kolonijom. Postavka u Narodnom muzeju prati život vizantijske ikonografije do ranog 20. veka, koja je nastavila da živi u delima majstora koji su opremali svetim slikama crkve i domove hrišćana u selima i malim varošima. Nekoliko ikona iz ovog doba, izloženih na postavci, potiče iz Makedonije.

Muzeum serbski

Narodni muzej osnovan je 10. maja 1844. ukazom tadašnjeg ministra prosvete Jovana Sterije Popovića, kao Muzeum serbski sa zadatkom da na jednom mestu sabere starine i da sačuva ih za potomstvo. Već u prvim decenijama rada organizovan je kao naučna, istraživačka i ustanova zaštite kulturne baštine.

Smotra arheološkog filma

Dva dana posle 177. rođendana Narodni muzej biće domaćin 21. Međunarodne smotre arheološkog filma. Počasni gost ovogodišnje Smotre je Kraljevina Španija – Institut Servantes, čiji film „Položaj žene u Novoj Kartagini“ otvara ovogodišnju smotru. U program je ove godine uvršteno ukupno 39 filmova iz 14 zemalja. Tokom trajanja Smotre najavljen su i dva predavanja – 15. maja „Vinča i Vasić: Stoleće kasnije“, predavač je Vera Bogosavljević Petrović, muzejski savetnik Narodnog muzeja, i 19. maja „Vučedol u prostoru i vremenu“ koje će održati Jovan Mitrović, viši kustos Narodnog muzeja i Mirela Hutinec, direktorka muzeja vučedolske kulture, Vukovar. Filmske projekcije počinjaće svakog dana u 19 sati u Atrijumu Narodnog muzeja, a ulaz je besplatan. Ovogodišnju Smotru Narodni muzej organizuje u saradnji sa: Institutom Servantes, Italijanskim institutom za kulturu, Gete institutom, Ruskim geografskim društvom, Helenskom fondacijom za kulturu, Mađarskim kulturnim centrom, Kulturnim centrom islamske Republike Irana, ambasadama Slovačke, Poljske i Egipta, kao i samostalnim autorima iz Turske, Hrvatske, Severne Makedonije i Srbije.