U miljeu totalitarnih režima

Libretist Gaetano Rosi je Volterovu klasicističku tragediju, kao osnovu za svoj libreto, formalno prestrojio, te sa pet sveo na dva čina, povlačeći resku cezuru između političke intrige u prvom i moralnog problema u drugom činu. Kada se dosadan muž prepreči na uzlaznom putu ka moći, nudi se – bar u pozorištu ili operi – jedno oprobano drastično sredstvo: učvršćenje moći ubistvom. Ovaj put je odabrala samouverena kraljica Vavilona Semiramida, zajedno sa svojim ljubavnikom Asurom, da se ratosilja svoga muža kralja Nina. Nekoliko godina nakon toga počinje zapravo radnja Rosinijeve poslednje opere „Semiramida“. U Vavilonu ona vlada autokratski-diktatorski. Asur očekuje da se ljubavnica i saučesnica u zlodelu ubistva kralja, kao što je obećala, jednoga dana za njega uda i učini ga kraljem.

Igra na račun ljubavi, politike i sudbine

Plot „Semiramide“ je neka vrsta skurilne dramaturške sprege između „Hamleta“ i „Edipa“. Osim pojavljivanja duha ubijenog kralja, pojaviće se i Semiramidin sin za koga se verovalo da je ubijen. I upravo u njega se zaljubljuje autokratin, što kraljevsko čedo stavlja pred hamletovsku dilemu: ubistvo majke ili ostaviti ubistvo oca bez osvete?

Za novu inscenaciju ove opere Bavarska državna opera je angažovala američkog režisera Dejvida Oldena (David Alden). NJegova režijska estetika je za vreme intendanture Pitera Jonasa kroz mnogobrojne projekte – od Monteverdija, Hendla do Vagnera na čijem je čelu ovaj režiser stajao, utisnula duboki pečat. Sada, u vreme intendature Nikolausa Bahlera, „Semiramida“ se nalazi u nekakvom miljeu sastavljenom od insignija različitih totalitarnih režima, što u odnosu na stanje u savremenoj svetskoj politici ima brizantnu aktuelnost.

Muzički part je bio prepušten dirigentu iz Italije Mikele Mariotiju, specijalisti za Rosinija, kojim on debituje u ovoj renomiranoj operskoj kući. Za divu, kraljicu belkanta, DŽojs Didonato (Joyce DiDonato) partija Semiramide je bila jednako debi, a uz nju je u ulozi Asura nastupio Aleks Ekspozito, kao i Danijela Barselona u „ulozi u pantalonama“ tj. „muškoj ulozi“ Arzačea.

Oldenova inscenacija je šarena, ljupka i prilično površna. Ali jedna Rosinijeva opera je najpre tu za soliste pevače. Naslovna uloga Semiramide multiplikuje Šekspirovu Gertrudu (Hamlet), Ledi Makbet i antičku Klitemnestru. Samo još klasicizam Volerterovog teksta, koji je osnova libreta ove opere, drži zle žene na uzdi. I naravno, raskošne brojanice sa koloraturnim arijama Džojs DiDonato pretvara ovaj karakter u uzbudljivu opersku figuru. Semiramida igra drugo proleće žene u najboljim godinama koje se napaja sa jedne strane na „volji za moć“ i sa druge na potisnutom grehu za ubistvo svoga supruga i kralja Vavilona. Koloraturne arije mecosopranistkinje DiDonato su bile zadivljujuće preciznosti. Rečitative ona proiznosi kao velika tragistkinja sa svečanim patosom. Centar ove inscenacije predstavlja veliki duet sa Asurom u drugom činu. U ulozi Idrena je nastupio tenor Lorens Bronli. Kostimograf je bila Buki Šif (Buki Shiff) sa originalnim idejama, fantastičnim brokatnim štofovima i inventivnim dizajnom, tu i tamo groteskno akcentujući karaktere kao na primer sa kostimom Arzača (Danijela Barselona), koji je bio glomazna uniforma i travestirajući zalepljenom „trodnevnom“ pozorišnom bradom po stilskim načelima „realizma kuhinje“.

Vavilon u Severnoj Koreji

Olden premešta radnju u diktaturu sa odlikama Severne Koreje. To je psihološki uverljivo, jer Kim-Il-sung kao nadnaravna mrtva figura oca dominira zemljom kao što to mrtvi kralj Nino dominra drevnim Vavilonom u ovoj operi.

Scenograf Paul Štajnberg se inspirisao na propagandnom materijalu i arhitekturi socrealizma nekih postsovjetskih država ili Severne Koreje, koji bi mogli pristajati i nekoj orijentalnoj diktaturi u kojoj islamski fundamentalizam svemu daje ton. U ovoj operi je reč o ljudima sa košmarnim snovima, koji su konfrontirani sa posledicama svoje prošlosti. Reč je o moći i sudbini. Semiramida mora da shvati prvo da Arzače ne samo što voli jednu drugu, već i drugo, da je on njen sin koji je zadugo smatran mrtvim od vremena kada je ona uz pomoć generala Asura ubila svoga muža. Tako Arzače – kao Edip i Orest – mora da se vrati u dečiju sobu da bi „prepoznao“ svoju igračku, životinju od štofa. Ova scena je data uštogljeno i na rampi, ali je zato mocartovski filigrana Rosinijeva muzika bila dirljivo dramatizujuća kompenzacija.

Recimo na kraju da Džojs DiDonato svojim zvučnim iskrama, briljantnim koloraturama, fenomenalnim fioriturama u ovoj paradnoj ulozi predstavlja divu sa superlativima. Povratak nakon 150 godina ove Volterove tragedije u Rosi-Rosinijevoj melodramma tragico na binu u Minhenu pokazala se kao mudar potez Bavarske državne opere, napose sa meco-sopranistkinjom Džojs DiDonato (Yankee-Diva), u naslovnoj ulozi ove opera seria. Aplauzu i ovacijama nije bilo kraja.