Hrvatska ima moralnu obavezu da obešteti žrtve NDH

Ali drži da je to ozbiljno pitanje kojim će se baviti istraživači SNV u arhivu Srba u Hrvatskoj, rekao je za Danas predsednik tog Vijeća Milorad Pupovac i dodao da smatra da je sasvim jasno da Hrvatska ima moralnu obavezu prema žrtvama iz vremena NDH koje su stradale u logorima kao što je Jasenovac, Jadovno i prema onima čija je imovina bila oduzeta na najgrublji mogući način.

„SNV je imalo i kao svoj prioritet ima povratak imovine Srbima koji su ostali bez svoje imovine u ovom ratu 91-95 i mi još nismo završili taj dio borbe za imovinska prava, bez obzira da li se radi o nekretninama ili se radi o finansijskoj imovini kao što su mirovine i prava iz rada ili štedni računi. Drugo, mi kad je posrijedi imovina iz Drugog svjetskog rata, zadnjih godina u fokusu svoga djelovanja imamo imovinu institucija srpske zajednice: Srpske pravoslavne crkve (SPC), Srpskog kulturnog društva ‘Prosvjeta’, Srpskog kulturnog društva ‘Privrednik’ i još nekih drugih kao što je nekadašnja Srpska banka čije je sjedište bilo u Zagrebu. Ali kako se dio tih potraživanja povezuje sa pravom SPC, budući da je SPC gotovo redovito navođena u osnivačkim aktima i statutima srpskih organizacija u Hrvatskoj kao sljednica imovine u slučaju prestanka rada tih organizacija, tako da se dio borbe za tu imovinu ostvaruje preko borbe za imovinu SPC zbog takvih odredbi“, kaže Pupovac.

Što se tiče imovine fizičkih i malih pravnih lica, koja su bila žrtve ustaškog režima, Pupovac podseća da je posle Drugog svetskog rata donet zakon, koji ih je po njegovom mišljenju dodatno oštetio dajući im rok od samo godinu dana za podnošenje zahteva o povratu imovine.

„Ta mogućnost je postojala do 1946. godine nakon čega je to pravo prestalo postojati jer je svim onima koji se nisu javili imovina bila nacionalizirana. Koliko je takvih ljudi podnelo zahtjev za povrat prema zakonu o denacionalizaciji koji je u Hrvatskoj donesen 1992. godine, nama nije poznato, a koliko ih nije podnijelo u zakonskom roku 1945-1946. godine takođe nam nije poznato. To bi morao biti predmet posebnih istraživanja“ , kaže Pupovac.

On podseća da je Hrvatska 1992. donela dva zakona – „Zakon o naknadi štete za oduzetu imovinu od strane jugokomunističkog režima i Zakon o pravima vojnih i civilnih žrtava rata – koji se razlikuju u bitnoj stvari: prvim zakonom nije predviđana naknada za imovinu oduzetu od 1941. do 1945, ali je drugim Zakonom o pravima vojnih i civilnih žrtava rata predviđeno da pripadnici domobranskih i ustaških formacija imaju pravo na mirovinu“, kaže Pupovac.

Srbima i Jevrejima je, kaže Pupovac, imovina oduzeta aktom koji je donet nekoliko nedelja po proglašenju NDH i taj se akt može naći u zbirci dokumenata koje je objavio dr Đuro Zatezalo u knjizi „Jadovno I tom“.

„Tim aktom su Srbi, koji su stanovali u sjevernim djelovima Zagreba – sjeverno od Ilice i sjeverno od Vlaške ulice, koje počinju od Trga Republike odnosno Trga bana Jelačića, sve do Kvaternikovog trga na istoku i do današnjeg Britanskog trga, obavezani da se u roku od 24 ili 48 sati isele, uzimajući samo najnužnije stvari. Tada je mnogo ljudi koji su bili imućni izbjeglo iz Zagreba prema Beogradu. Tako je, recimo, izbjegla obitelj akademika Medakovića, koja je bila vlasnik Medakovićeve palače na Štrosmajerovom trgu odnosno sada na Trgu Nikole Šubića Zrinskog, mi kažemo Zrinjevcu, a to je glavni trg u Zagrebu. To je prvi momenat kada počinje primjena jednog od tih akata o sveopćem oduzimanju imovine i iseljavanju i njena dodjela drugima i useljavanje Hrvata iz drugih djelova NDH prije svega Hercegovine“, kaže Pupovac.

Pupovac posebno ističe da su još živi neki, mada retki, akcionari ali i naslednici prvog reda bivše Srpske banke, čija imovina je u prvim nedeljama NDH oduzeta i pretvorena u Hrvatsku poštansku banku koja i danas postoji.