Gradovi sadašnjosti i prošlosti

P { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2; }P.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }P.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }P.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }

Pored Andrije Dorotića, koji je već krajem XVIII veka izražavao prvo političko hrvatstvo u regiji, u narodu su postojale lokalne identifikacije (biti Zadranin, Splićanin, Dubrovčanin, Bračanin, Zagorac, Bokelj), postojala je verska pripadnost (kao u slučaju onih koji su određivani kao illirici greci, odnosno pravoslavni Srbi), postojali su identiteti proistekli iz suprotstavljanja prema drugima (Slovinci ili Skjavoni kao neitalijani), kao i provincijski identiteti (biti Dalmatinac), rasprostranjeni duž obale i isto tako suprotstavljeni teritorijalnim identitetima susednih prostora: Istre, Hrvatske, Bosne, Hercegovine, Crne Gore i Albanije.

Ilirski jezik – hrvatski (srpski) – nalazio se u razvojnoj fazi daleko od nekog standarda prihvaćenog sa različitih strana, mada je postojalo sećanje na njegov zvanični status u vreme Mletačke republike i Napoleona. Tradicionalno, u bivšoj mletačkoj Dalmaciji, dakle, do reke Neretve, termin ilirski, kada je označavao jezik, prevođen je na lokalno narečje kao hrvatski. Zaista, posebno u puku, kazivalo se da se govori hrvatski, iako to nije uvek i svuda podrazumevalo pripadnost. U svakom slučaju, tokom dvadesetih godina XIX veka, među obrazovanim slojem raširilo se ubeđenje da ilirski u tom trenutku nije na visini zadataka koje su postavljali administracija, nauka i tehnika, nije bio dovoljno standardizovan, između ostalog zato što nije postojala ujednačenost jezičkog koda (na nivou fonetike, gramatike i sintakse) za čije dostizanje je bilo potrebno vremena. Pa ipak, isto tako svima je bilo jasno da je on važan kao jezik naroda i jezik ilirske/hrvatske tradicije (Gundulić).

Zaokret se dogodio četrdesetih godina, delom na lokalni podsticaj, zahvaljujući figurama kao što su bili Ante Kuzmanić, pokretač časopisa za kulturu Zora dalmatinska (1844), i Božidar Petranović, školovan u Sremskim Karlovcima, koji je pokrenuo Srpsko-dalmatinski magazin, delom nadahnut događajima u Zagrebu gde su se afirmisali ilirski pokret i rad LJudevita Gaja. Krugovi koji su bili spremni da prihvate kulturu na ilirskom jeziku, jednu slovensku dalmatinsku kulturu, ali u suštini hrvatsku, nalazili su se u Dubrovniku (gde je od suštinskog značaja bilo prisustvo Matije Bana), u Boki Kotorskoj, među sveštenstvom, franjevcima i pravoslavnim monasima. Kupci novina na slovenskom dalmatinskom narečju bili su različitog porekla, od prvih građana do mornara. Kuzmanićevo slavodalmatinstvo nije krilo ambiciju da postane vodeći obrazac, na planu pisma i standardizovane varijante štokavskog, u odnosu na ono što se s većim uspehom i priznanjem radilo u Zagrebu. Bez obzira na to što je i sam Tomazeo cenio tu kulturu sa ilirskim, zagrebačkim obeležjem, ona nije bila potpuno prepoznatljiva u Dalmaciji. Učena, književna, naučna i profesionalna kultura i dalje je bila na italijanskom jeziku. Uostalom, do šezdesetih godina na univerzitetske studije odlazilo se u Padovu. Zagreb još nije imao moderan univerzitet na hrvatskom jeziku. Zora dalmatinska doživela je zaokret u pravcu hrvatskog ilirizma, prema Gajevim pravilima (tokom 1845. i 1846), pod uredništvom Ivana Kaznačića, da bi se ponovo, 1847, vratila na Kuzmanićeve slovensko-dalmatinske jezičke i kulturne stavove. Prestankom izlaženja časopisa 1849, nestao je specifičan pravac u kulturnoj istoriji Dalmacije. Važno je napomenuti da su tokom 1845-1846. najveći književni umovi Dalmacije (Ana Vidović, Stipan Ivičević, Medo Pucić, Matija Ban, Ivan Kaznačić) pisali za Zoru dalmatinsku, ali i za Favillu i književni i privredni časopis na italijanskom jeziku Dalmaciju, koja je izlazila između 1845. i 1847. godine.

Nastavlja se