Sidrište pravoslavlja i medicine

Kada je sveti Sava postao iguman manastira Studenice, preinačio je vizantijski krst, postavivši ga u krug, tako da samo gornji deo podseća na pravoslavno obeležje negdašnjeg carstva, a donji je završio u obliku sidra. Od tada do danas, čitavih 820 godina, studenički monasi ponose se ovim krstom i svrstavaju ga svoj zaštitni znak. Međutim, u zadužbini svoga oca Stefana Nemanje, naš prvi arhiepiskop nije usidrio samo pravoslavlje već i srpsku medicinu.
U blizini Kraljeva, nedaleko od živopisne Ibarske klisure, 11 kilometara od naselja Ušća, tamo gde rečica Studenica žuri u susret Ibru, pokraj same magistrale, uzdiže se zadužbina velikog župana – kompleks manastira u čijem je središtu veličanstvena Bogorodičina crkva. Mermer sa Radočela svetli u daljini i, čini se, čuva nekakvu čudnu, svetu tišinu. Tu, kraj vijugavog puta sa kojeg pogled beži na gotovo zaboravljene lepote planinskih predela bogatih crnogoričnim šumama, nesvakidašnjim mirisima i tišinom, sveti Sava je 1207. osnovao lečilište.
Odabrao je jednu od mnogobrojnih građevina tadašnjeg manastirskog kompleksa, nadenuo joj ime „Sveti duh“, uneo krevete i na njih postavio bolesnike. Potom je među monasima izabrao najosetljivije na tuđu nedaću, sklone vidarstvu, da brinu o bolesnima i time načinio prvu bolnicu na teritoriji srpske srednjovekovne države. Tako je Srbija ušla u evropsku porodicu medicine u isto vreme kada su to činile i druge, sada veoma razvijene zemlje. Zgrada u kojoj je bila smeštena bolnica više ne postoji. Na osnovu studeničkog Tipika može se zaključiti da se nalazila u okviru manastirske celine. U kasnijim istorijskim zapisima nema podataka o toj bolnici. Pretpostavlja se da je bila u porti zapadno od Bogorodičine crkve i da se zidom naslanjala na očuvanu Savinu trpezariju, koju monasi otvaraju samo u posebnim prilikama.
Studenička bolnica bila je, kao i hilandarska, uređena po ugledu na vizantijske manastirske bolnice toga doba, ali je za razliku od onih na Zapadu, koje su u to vreme bile samo skloništa siromašnih bolesnika, služila za lečenje monaha obolelih od akutnih bolesti. Hilandarskim i Studeničkim tipikom Sveti Sava je uredio način života i organizaciju manastirskih zajednica, a odredbama 40. poglavlja pod nazivom „O bolnici i bolničarima“ doneo je pravila ustrojstva i rada svih manastirskih bolnica.
Prva među njima, studenička, imala je 12 ležaja za bolesne koje je negovao bolničar, priučeni lekar empirik. Za zagrevanje prostorija i bolesnika, za pripremanje lekova i hrane, služile su naročite metalne posude, takozvani mangali. Iguman manastira bio je dužan da posećuje bolnicu, vodi računa o sprovođenju reda i da se stara kako o bolesnima tako i o osoblju bolnice. Ne zna se da li je bolnica imala kupatilo ili je to obavljano u velikim posudama koje su po potrebi prenošene s jednog mesta na drugo. Nema ni podataka o tome da je prva srpska manastirska bolnica prestala da postoji, ali je pouzdano da je pisanim regulisanjem njenog rada zvanično započela zdravstvena kultura u srpskom narodu i državi. Preko nje se u Srbiju prenosilo vizantijsko medicinsko iskustvo. Ima podataka koji govore da je tadašnjim studeničkim lekarima bilo dobro poznato učenje antičke, aleksandrijske, ranovizantijske, salernske i monpeljenske medicinske škole.