Šiptar ili shqiptar – nije isto

Termin ili reč Šiptar i dalje se neformalno koristi u Bosni, Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji itd., na celoj teritoriji bivše Jugoslavije. Ali kada član vlade vređa etničku manjinu i to javno, u kontinuitetu i u Skupštini, kada Vrhovni sud legitimiše javnu uvredu, onda se vraćamo daleko u prošlost, kao u vreme progona i javne stigmatizacije Jevreja u vreme Hitlera.

Kada srpska skupština tvrdi da je južna pokrajina, sa skoro dva miliona Albanaca, deo Srbije, a s druge strane nema nijednog prevodioca za albanski jezik, tu se javljaju prve kontradikcije i goli cinizam.

Generator ovih stigmi prema Albancima uvek su bili srpski nacionalistički krugovi, a posebno Crkva. Dakle, govor mržnje je početak vrlo lošeg instinkta. Pa kako ministar može da vređa nacionalnu manjinu koja živi u Preševskoj dolini i u celoj Srbiji? Pitanja demokratije i ustava je odgovornost vlade pred parlamentom. Stoga postoje ustavna i moralna pitanja, za kažnjavanje etničke, verske, jezičke mržnje.

Glavni razlog je taj što je u javnom mnjenju pogrešna percepcija da su Albanci tako zovu i koriste u međusobnoj komunikaciji imenicu Šiptar, ali istina nije takva.

Ako u srpskom-albanskom rečniku tražimo reč Albanac, dobijamo Shqiptar. Razlika kad ga koristi Vulin i ostali jeste što nedostaje slovo q, dakle jedno slovo. U množini Šiptari=shqiptarët – razlika su dva slova. To je albanski pravopis, koji se koristi kod Albanaca u usmenoj i u pisanoj formi.

Dakle, postoji problem što Vulin i ostali izgovore reč Šiptar sa nedostajućim slovom. Molim vas, možete li vi da zamislite kako Albanci mogu izgovoriti reč Srbin bez jednog slova – i tako se vama obratiti – samo pokušajte sami to da uradite, osećali biste se izuzetno depresivno.

Ime Šiptar, koji se upotrebljava u srpskoj skupštini i u vladi, predstavlja slaveniziran oblik albanskog etnonima. Ovaj termin je imao negativnu konotaciju i počeli su da ga koriste Titovi partizani negde 1943. godine. Početna ideja je bila – uvreda.

U administrativnoj praksi iz 1968. godine, posle pada Aleksandra Rankovića, njegova službena upotreba je zabranjena ali su ga neformalno koristili nacionalisti, posebno u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji i to sa uvredljivim konotacijama.

U Titovoj Jugoslaviji, u vreme bratstva i jedinstva, kada su u Beograd i druge srpske gradovima dolazili Albanci za ručne radove, kao zidari, kopači portiri, nosači, pekari, slatkari … svi su bili etiketirani i oslovljavani kao Šiptari.

Istorijski se u srpskim pisanim dokumentima za Albance koriste imena kao Arbanas i Arnaut. U zakonu cara Dušana kada su Albanci i Srbi imali istu religiju, u članu 77 vidi se diskriminacija: Potka među selima pedeset perpera, a Vlasima i Arbanasima sto perpera, i te potke caru polovina a gospodaru polovina čije bude selo.

Isto tako u članu 82 o Vlasima i Arbanasima: Gde prestoji Vlah ili Arbanasin na selu, na tome selu da ne stane drugi, za njim idući, a ko li silom stane, da plati potku i što je popasao.

Poznati srpski sociolog i etnograf Sreten Vukosavljević, u svoje delo „Istorija seljačkog društva 4 – Seoske ustanove i uredbe“ koristi termin Arbanas. Isto tako srpski etnograf Jovan Cvijić – u svoje delo „Antropogeografski problem Balkanskog poluostrva“ koristi reč Arbanas.

U korist ove teze jesu podaci o velikom broju toponima koji postoje i sada u Srbiji i Bosni, kao što su selo Arbana kod Prokuplja, planina Arbanaška, Arbanaški put i drugi. Kao i dosta toponimije koja je vezana za Arnaute; kao n. prim – Arnautski Dol, Arnautska trla, put, Arnautovac, Arnautski sir, lug itd.

Srpski pisac Dositej Obradović pisao je o Albancima kao Albanezima. Dok ime Arnaut koriste Vuk Karadžić, Ilija Garašanin, Vasa Čubrilović, Ivo Andrić, Bora Stanković i drugi. Znači, pre 1940. godina nema pisanih dokumenata kod Srba za ime Šiptar.

Vulin se koristi jezikom mržnje kao frojdovski tipovi, sa cinizmom. Ovaj način komunikacije sa Albancima ima svoj kontinuitet od cara Dušana, Garašanina, Andrića, Rankovića, Miloševića itd. O tome najbolje svedoči srpski filozof Dimitrije Tucović u svojoj knjizi Srbija i Arbanija. „Albanska politika naše vlade završena je porazom koji nas je stao velikih žrtava. Još veće žrtve nas čekaju u budućnosti. Zavojevačkom politikom srpske vlade prema albanskom narodu stvoreni su na jugozapadnoj granici Srbije takvi odnosi da se u skoroj budućnosti mir i redovno stanje teško mogu očekivati.“

Napredne snage među Srbima i Albancima moraju zaustaviti ovaj način komunikacije. Neposredni proces pomirenja i uzajamnog poštovanja mora započeti. Mi smo istorijski susedi i uvek smo živeli blizu jedni drugima, tako da moramo nastaviti da živimo u miru i međusobnom poštovanju. Posle loše prošlosti treba da negujemo nežan i respektibilan jezik. Na taj način bismo izgradili građansku perspektivu i za Srbe i za Albance.

Autor je univerzitetski profesor iz Severne Makedonije