Jugoslovenski nacionalizam dezorijentisao Srbe

Nesreća režima od januara 1929. godine bila je još jedna: kralj Aleksandar nije mogao 1929. godine, kao ni za svoj oktroisani režim 1931, da nađe tako reći ni jednog političkog čoveka koji bi bio u neku ruku „nov“, u odnosu na parlamentarne stranke pre 1929. Jedini čovek, koga je on pronašao u toj vrsti ljudi, bio je Dimitrije Ljotić, jedan mali provincijski političar, koji se odmah pokazao delimično konfuznim, pod uticajem fašističkih ideja staleške antiparlamentarne države, a delimično fantastom koji želi da igra značajnu ulogu među ostarelim političkim ljudima od pre 1929. godine. Aleksandar je morao iz tih razloga da otpusti Ljotića vrlo brzo, mada je Ljotiću to otpuštanje dalo neki politički položaj u vremenu posle kraljeve smrti.
Nošen nebuloznim jugoslovenskim nacionalističkim idejama, svodeći svu svoju energiju na spoljnu politiku, vojnik od harizme, kralj Aleksandar je privukao sebi i svom režimu dobar deo srpskog javnog mnjenja koje nije uviđalo tešku istorijsku zabludu novog režima: on se nije mogao graditi na jugoslovenskim nacionalističkim idejama koje su Hrvate bacale u pravi nacionalni rat protiv nove države, a s druge strane potpuno dezorijentisale Srbe koji i inače nisu bili integrisani kao nacija, bar u poređenju s Hrvatima i Slovencima.
Jugoslovenska nacionalistička ideja je još uvek bila i ostala zarazna za srpski nacionalni kolektiv, uključiv tu i titoističku ideju o jugoslovenskom socijalističkom patriotizmu, posle 1945, koji je prvenstveno „hvatao“ Srbe, i da stvar bude lepša – ne među radnicima, „siromašnim seljacima i poštenom inteligencijom“, već je taj sindrom obuhvatio uglavnom vladajući sloj srpskog društva, bilo vladajući kroz režim ili vladajući u intelektualnom sloju srpskog društva.
Kraljeva diktatura trajala je više od dve i po godine, a onda je uspostavljen, oktroisanim ustavom od septembra 1931, jedan nedemokratski režim sa farsom od dvodomnog parlamentarizma. Nijedna politička stranka, bilo stara bilo nova, nije bila priznavana od vlasti ukoliko ne prizna ovaj ustav po kome je kralj bio sve i svja u državi; takozvani parlament je imao pravo samo da raspravlja o onome što je vlada predlagala. Umesto generala Petra Živkovića, prvog predsednika Vlade od 1929-1931. do kraljeve smrti oktobra 1934. godine, ređali su se „civili“ na čelu državne uprave: Nikola Uzunović, Vojislav Marinković i Milan Srškić. Nekadašnji demokrat Marinković povukao se s vlasti 1932. pod sumnjom da se izjašnjava za federaciju. U pogledu integralne jugoslovenske nacionalističke politike otišao je najdalje Srbin iz Bosne, Srškić, ali ni njemu nije bilo spasa. Kralj Aleksandar je sve više dolazio do uverenja, bar prema izvesnim svedočanstvima koja su često kontroverzna, da je ceo poduhvat sa diktaturom 1929. i ličnim režimom 1931. godine propao. I tvrdi se da bi on ceo sistem menjao, opet oktroisano kako je to učinio i 1929. i 1931. godine. Smrt ga je na tom stvarnom ili zamišljenom putu prekinula.
Kao što se ubistvo Stjepana Radića i drugova u Narodnoj skupštini juna 1928. ne može posmatrati kao kolektivno srpsko političko delo, tako se ni na ubistvo kralja Aleksandra ne može gledati kao na kolektivni čin hrvatskog naroda. Međutim, te dve smrti ipak imaju neke istorijske, bar posredne, veze. U našim društvima ima daleko više potencijala za nasilja nego što se misli, i taj se potencijal javlja tako vidno i simbolično 1928. i završava se ubistvom kralja Aleksandra 1934. U tom istom krugu nastaju još dva, i to organizovana, nasilnička pokreta koji će vitlati tek za vreme Drugog svetskog rata. S jedne strane, zagrebački advokat i narodni poslanik Stranke prava Ante Pavelić stupa u oružanu akciju iz emigracije – protiv jugoslovenske zajednice. S njime se udružuju makedonski VMRO-vci koji u to vreme postaju u potpunosti mašica bugarske nacionalne ekspanzije u Makedoniji, odnosno u Jugoslaviji. Uspostavlja se i potpuna saradnja ta dva pokreta, uglavnom u inostranstvu. (Borba, maj 1991)
Nastavlja se