Policija nezakonito upadala u crkve

To kaže u razgovoru za Danas Zoran Čvorović, vanredni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu, povodom provere sprovođenja mera zaštite od virusa korona koju MUP Srbije sprovodi u hramovima SPC.

On dodaje da se ni u uslovima vanrednog stanja neka ljudska prava, kao što je sloboda veroispovesti kao individualno pravo pojedinca i kao kolektivno pravo verske zajednice, prema Ustavu Srbije, ne može ograničiti. Čvorović ukazuje da je „prema Zakonu o crkvama i verskim zajednicama bogoslužbeni prostor nepovrediv, jer Crkva uživa autonomiju kakvu uživa i univerzitet“, tako da „policija u taj prostor može da uđe samo na poziv verske zajednice, a tek izuzetno bez tog poziva, ako je u toku izvršenje nekog teškog krivičnog dela“.

* Da li to znači da MUP ni u uslovima pandemije nema pravo da interveniše – stavlja u karantin, hapsi vernike i sveštenike koji se ne pridržavaju propisanih mera Vlade Srbije i uputstava svojih crkvenih vlasti?

– Sveštenici, prema Zakonu o crkvama i verskim zajednicama uživaju materijalni imunitet, što znači da ne mogu da krivično ili prekršajno odgovaraju za bogoslužbene radnje koje vrše u skladu sa autonomnim pravom Crkve. SPC poštuje higijensko-sanitarne preporuke Vlade kada je u pitanju rastojanje vernika na otvorenom prostoru tokom liturgije, koja se održavaju u portama hramova. Pitanje je po kom osnovu bi mogao da odgovara vernik koji je došao na bogosluženje, ako imamo u vidu, ne samo naš Ustav, već i praksu Evropskog suda za ljudska prava, koja se temelji na Konvenciji o ljudskim pravima.

* Zbog čega je u sprovođenju propisanih mera najviše nesporazuma sa SPC, dok su se ostale tradicionalne crkve i verske zajednice u potpunosti prilagodile preporukama Vlade Srbije?

– Između hrišćana i države mora u pojedinim kriznim istorijskim prilikama da dođe do izvesne napetosti, zato što su hrišćani pozvani da se „Bogu većma pokoravaju nego ljudima“ i da državne zakone poštuju samo dok nisu suprotni predanju i kanonima Crkve. Ovakav hrišćanski odnos prema državi bio je glavni razlog za propast Rimske Imperije, koja je zahtevala od čoveka da sve aspekte svog života potpuno potčini oboženom imperatoru. Iz takvog hrišćanskog odnosa prema državi rođeno je svojevrsno evropsko poimanje političke slobode, koje je neodvojivo od prava na otpor tiranskoj vlasti. Ni antička, niti bilo koja druga civilizacija, osim hrišćanske, ne zna za postojanje potpuno odvojenih sfera – privatne i javne, od kojih prva, po rečima Hristovim pripada Bogu, a druga ćesaru. Spajanje ovih sfera čini mogućim svaki totalitarizam. Upravo o tome treba dobro da razmisle svi, bili vernici, ateisti ili agnostici, kada ovih dana vide da državne vlasti pod opravdanjem vanrednog stanja upadaju u hramove SPC. Pritom, ova ocena nije plod uverenja o nekakvoj nadmoćnosti evropske hrišćanske civilizacije u odnosu na druge, što je svojstveno zapadnoj, ali ne i istočnoj pravoslavnoj misli, već uverenja da evropska država mora da čuva svoj specifični pravno-filosofski temelj oličen u slobodi misli i slobodi veroispovesti.

* Postoji li mogućnost zakonskog nametanja odluke o nepričešćivanju vernika, koja bi bila doneta izvan Crkve, iako Sinod SPC smatra da ta Sveta tajna, kao ni služenje liturgije ne može da se dovede u pitanje?

– Brojnim presudama Evropskog suda za ljudska prava povučena je dovoljno jasna granica između unutrašnje slobode veroispovesti, koja ne može biti predmet intervencije države, i njenog spoljnog aspekta, koji može biti po izuzetku, iz legitimnih razloga predmet mešanja države. Bogoslužbeni čin, kao što je pričešće, inspirisan religijom ili uverenjem spada u unutrašnju slobodu veroispovesti. U jednoj presudi koju je Sud iz Strazbura doneo protiv Grčke jasno se kaže „pravo na slobodu veroispovesti zajemčeno Konvencijom isključuje bilo kakvo ovlašćenje države da odluči da li su verska uverenja ili sredstva koja se koriste za izražavanje takvih verskih uverenja legitimna. Shodno tome, niti bi država mogla da odredi način pričešćivanja, niti bi mogla da zbog postojećeg predanjskog vida pričešćivanja kazni vernike ili sveštenike zbog navodnog nepoštovanja antiepidemijskih mera.

Pokoravanje ljudima

* Kako iz ugla crkvenog prava ocenjujete poslednje odluke Sinoda o (ne)učešću vernika na liturgijama i načinu pričešćivanja, kao i „šarenilo“ među eparhijama u savetima vernicima?

– Razlozi su dvojaki. Kao prvo, višedecenijski proces sekularizacije uticao je na to da i pojedini sveštenici i episkopi imaju posvetovnjačen odnos prema najvećim hrišćanskim svetinjama, kakva je Sveta Tajna Liturgije i Sveto Pričešće. Drugi razlog je velika bliskost pojedinih episkopa sa svetovnom vlašću sekularne države, koja ih često dovodi u situaciju da se, na žalost, ljudima većma pokoravaju nego Bogu.