Rehabilitacija

Među ciljevima četničkih odreda (nazvanih „Instrukcije“), izdatih od strane Mihailovića majoru Lasiću i kapetanu Đurišiću (od 20. decembra 1941. godine) nalazi se i sledeći: „Stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Srema, Banata i Bačke“, odnosno „Čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i ne-nacionalnih elemenata“.

Ova higijeničarska ideologija paravojske ne naročito zainteresovane za ličnu higijenu rezultirala je u otvorenoj saradnji sa nedićevcima i ljotićevcima, domaćim fašistima odgovornim za banjički logor i Sajmište. I, konačno, u jednako otvorenoj saradnji sa nemačkom vojskom, podjednako zainteresovanom za svekoliku čistoću rasa i teritorija.

Oko dvadeset hiljada četnika borilo se na strani sila Osovine tokom bitke na Neretvi, početkom 1943. godine. U napadu fašističkih vojski na Užičku republiku, prvu slobodnu teritoriju u Evropi u Drugom svetskom ratu, učestvovali su i Mihailovićevi četnici. Još u novembru 1941. godine. Bosanski četnici sarađuju i sa ustašama Pavelićeve NDH (prvi formalni dogovor potpisan je krajem maja 1942. godine), gde dotični izražavaju lojalnost kao građani ove fašističke paradržave i obavezuju se na borbu sa partizanima. Četnički ranjenici su lečeni u bolnicama Pavelićeve NDH, i njihove kvislinške institucije starale su se o četničkim udovicama i siročadi. Čak i zbunjeno neobavešteni Saveznici, slepi od antikomunizma, nakon prvobitne smotane ali i oprezne podrške, prekidaju kontakte i saradnju sa ovim kolaboracionističkim jedinicama etničkih čistača.

Istorija je kontroverzna, osim kada to nije. Odnosno, kada je istorija zaista istorija. U najnovijoj upali razuma pravosuđa Srbije, počeo je postupak za rehabilitaciju Dragoljuba Mihailovića. Čin poput ovog pre svega je politički i vrednosni. I oduran i bljutav, u svemirskim razmerama. Naime, pojavna poenta najnovijeg Zakona o rehabilitaciji (iz aprila 2006. godine) jeste rehabilitacija pojedinaca koji su bez sudske ili administrativne odluke, iz političkih ili ideoloških razloga, lišeni života, slobode i tako toga. U slučaju Mihailovića, postojalo je i suđenje i odluka, ali se navodi da dotični nije imao pravo na žalbu, slobodnu komunikaciju sa advokatom, uvid u dokaze, drugi stepen suđenja, i ostalo. I, okej, suđenje Mihailoviću verovatno nije bilo po standardima iz 2010. godine. Uzgred, istim onim standardima koji su nedavno oslobodili Marka Miloševića. Međutim, mnogo veći problem od proceduralnih propusta posleratne 1946. godine jeste zamena pravnog koncepta rehabilitacije za političku, ideološku i istorijsku amnestiju od zločina prema civilnom stanovništvu i sistematske kolaboracije sa silama Osovine.

Sudsko isterivanje maka na konac ili pravno cepkanje dlaka uvek je ispravna stvar. Drangulije poput višestepenosti postupka, te prava na advokata ili fer suđenje jesu značajne izvojevane slobode, i moraju biti primenjivane za sve, od masovnih ubica uhvaćenih sa nožem u ruci do pedofila sa decom vezanom u podrumu. Pravedni gnev, linč ili odmazda nikada nisu ispravniji od racionalnog i birokratskog postupka, čak i kada nam telo govori drugačije. Ali, ovde nije reč o tome. Ovde se navodna sudska traljavost koristi kao argument za promociju stava da Mihailović nije bio to što jeste: zločinac i saradnik fašista. Drugim rečima, navodni sudski propusti se koriste za falsifikovanje istorije i slepoću pred činjenicama. Motivacija cele ove gnusne akcije nije nezainteresovana ljubav prema kvalitetnoj pravnoj proceduri, već istorijski revizionizam. Verovatno nešto strastvenije sudsko postupanje u leto 1946. godine ne može promeniti istorijsku činjenicu da je Mihailović bio komandant paravojski koje su delovale zajedno sa vojskom država odgovornih za holokaust. I sprovodile holokaustoidne aktivnosti u sopstvenoj režiji, onoliko koliko su mogle, te znale i umele.

Istorija je objektivna nauka. Uprkos svim napadima na nju, sa desna, sa leva, i iz sredine i unaokolo. Društvena stvarnost jeste složena, pogotovo kada je bila stvarna nešto ranije, a mi danas bacamo poglede ka njoj. Ali, činjenice ostaju činjenice, a dokazi dokazi, bez obzira na to. Nikakvo nefer suđenje, ako je uopšte i bilo nefer, ne sme uticati na percepciju tih činjenica u javnosti. Da li bi Ajhman bio nevin da na suđenju u Izraelu nije imao (dva) advokata? Da li Gering nije bio zločinac zato što su sudije u Nirnbergu imale drugačije političke i ideološke stavove od onih o rasi, krvi i tlu? Politika, ideologija, te ovakva ili onakva suđenja ne smeju biti izgovori za negiranje činjenica i etički relativizam. Da se iste te istorijske činjenice ne bi ponovile, u svom svom sramu.