Ishodište samoće pisca

U njenom daljem stvaralaštvu zbirka priča postala je obavezna. U ritmičnom pojavljivanju između romana izlazile su zbirke Večnost je, kažu dugačka, Kaprici i duže priče, Kad svane, razlaz i Ludorije kraj reke Stiks, objavljena 2018. Priče su donekle ostajale skrajnute, štivo posvećenijih čitalaca ne samo njenog književnog stvaralaštva u kome je priča potisnuta nekim čudnim principima komercijalizacije po kojima se više traže romani, a koji su, moramo reći, prisutni i u svetu.

Priča Rupa na nebu, iz zbirke Večnost je, kažu, dugačka istkana od grubog lana seljačkog života i čistote samoće koja je u mladosti prihvatljiva, u srednjim godinama katarzična, a u starosti usud koji se podnosi, u lirskim slikama pripoveda o jednom malom, beskrajno poštenom životu, koji je, možda i nesvesno, sav protekao u saobraznosti sa ljudskim i Božijim zakonima.

Devedesetogodišnja seljanka u jednom proletnjem danu oprašta se od života pogledom kroz nišan protivgradnog topa i u tom komadiću neba vidi sav zemaljski šar, sve ono što u proteklim decenijama nije videla jer ceo njen život odvijao se na tom malom prostoru domaćinstva, od šume do zabrana, od tora do živinarnika, od kuhinje do spavaće sobe koja joj je pružala nekoliko sati sna, a u poslednjem danu postala odar.

U tom opisivanju sposobnosti jedne plemenite, jednostavne žene da sagleda punu lepotu sveta Gordana Ćirjanić dosegla je izuzetnu veštinu proznog pisanja koje jeste natopljeno emocijama, ali ni jednog trenutka ne odlazi u banalnost, sentimentalnost ili patetiku. Naprotiv, da bi postigla taj otklon, konstruiše svojevrsnu scenografiju za priču u kojoj je sveznajući pripovedač slučajni gost koji se penje vrletnim stazama do napuštene, uredne, čiste kuće za koju bi želela da postane metafora Srbije.

U sklopu te slike je i namera da se sačuvaju jednostavni stihovi dečje molitve pred spavanje koje u sebi recituje starica na samrti, vraćajući se, kako to najčešće biva, u krilo detinjstva koje sa smrću zatvara krug. U tom trenutku ona je baka, majka, ćerka i unuka praroditeljke oličene u zemlji kojoj je čitavog života služila.

Tako se otvara još jedna slika u slici, postupak korišćen i u drugim pričama, slika odnosa majke i ćerke, gde između redova čitamo kako se ćerka udajom odvojila od majke, ali je redovno obilazi, a kadamajka umre, ostaje čuvar roditeljskog doma, makar i da bi ga pokazala namernicima koji će u svemu pronaći lepotu i delić njene privrženosti.

Suprotno postupku mnogih svojih savremenika, pa i književnih prethodnika koji su u prikazivanju srpskog sela i patrijarhalnih odnosa išli preko granica, kako naturalizma tako i pregrejanog nacionalizma, Gordana Ćirjanić traži i pronalazi meru ne prikazujući svoju junakinju kao žrtvu domaćinstva, braka, materinstva, pa i prilika koje su je sustigle pri kraju života, samoće i siromaštva.

Druga priča koju ćemo istaći objavljena je u antologiji Zemaljski dugovi koju je priredio Milovan Marčetić, sa idejom da se objedine priče savremenih srpskih pisaca čija je tema, odnosno glavni lik Ivo Andrić. Pozajmivši naslov od uvodne priče Danila Kiša o poslednjim satima života velikog pisca, Marčetić sklapa knjigu priča među kojima se ističe Konzul i recitatorka Gordane Ćirjanić.

Odabravši epistolarnu formu, autorka i njen sagovornik, argentinski pisac Huan Oktavio Prens, prisećaju se epizode sa jednog skupa pisaca na Bledskom jezeru pre četrdesetak godina kad je Prens u razgovoru sa nobelovcem otkrio ko je bila tajanstvena lepotica u koju se Andrić zaljubio tokom svoje konzularne službe u Madridu, davne 1929. Tajnu njenog imena, izgovorenog u poverenju, čuvao je i Prens, i u jednom trenutku iskrenosti poverio je svojoj sagovornici koja takođe poštuje privatnost, razmišljajući u prepisci o literarnom konfabuliranju koje relativizuje pa i poništava činjenice iz života, prepuštajući tekst varljivosti sećanja i subjektivnosti pripovedača.

Tražeći i nalazeći krv i lepotu književnog stvaranja upravo u tome, udaljavaju se od tajanstvene španske glumice i otiskuju ka horizontu nedoživljenog, a izmaštanog, ka putovanjima u sopstvenoj sobi koje najveću radost pružaju ljudima sa maštom. Na tragovima svog davnog zapisa o umetnosti pevačice i interpretatorke Ćavele Vargas iz prve knjige zapisa iz Španije (1994), kao i zapisa Andrić i Španija iz iste knjige, Gordana Ćirjanić još jednom se nostalgično vraća u prve španske godine i trenutak sudbinskog poznanstva sa španskim novinarom i velikim intelektualcem Hose Antoniom Novaisom, kao i svojim prvim koracima na španskom tlu koji su bili motivisani sentimentalnom potragom za Andrićevim šalom zaboravljenim u jednom hotelu, toposu romanse sa glumicom.

Nisu to, međutim, obična prisećanja bremenita setom i potrebom da budu ulepšana. U literarnoj obradi ona postaju kod Gordane Ćirjanić prostor za nova učitavanja, razmišljanja o prepletenosti događaja, sudbinskim susretima, ali pre svega umetničkim plodovima koji sazrevaju tokom života. U prepisci sa Prensom razmatraju i prisećaju se onoga što su napisali koliko i onoga o čemu su samo maštali, o knjigama koje će ostati nenapisane, kao i ova o madridskoj epizodi slavnog pisca za koju se on sam postarao da ostane obavijena tajnom, gradeći za javnost taj čudni, ekscentrični lik usamljenika koji se nikad i nikome ne otvara, komunicirajući sa publikom isključivo preko svojih dela.

Ove dve priče, izdvojene iz subjektivnog uvida u produkciju savremene srpske priče, vraćaju nas dokumentarnosti, iskrenosti bez patetike, prirodnoj i prijemčivoj naraciji bez postmodernističkih zahvata koji su odavno prešli u manir i, iznad svega, lepoti jezika koji se ogleda u srebrnom oku bunara iz koga Gordana Ćirjanić izvlači živu vodu svoga pripovedanja.