O misaonim naporima i filozofskim dometima

Odmah treba naglasiti da se autori koji su tekstove prikupili i oivičili koricama ograđuju od klasične karakterizacije zbornik za knjige sličnog karaktera, kao i od naziva spomenica.

Priređivači predlažu naziv Festschrift, koji se može prevesti kao slavljenički spis, kao najadekvatniji, zato što je povod nastanka knjige 70. rođendan filozofa Veljaka.

Povod da se priredi ova knjige nije samo da bi se njome ukazala počast pomenutom filozofu, već i da bi se, predstavljanjem teorijskih plodova njegove misli, ukazalo na puteve koji su njome otvoreni za druge istraživače.

Kao jedan od glavnih ciljeva ove knjige jeste da se njome javnosti približi Veljakova mnogostruka filozofska misao i da se sadašnji i budući istraživači podstaknu na dalja istraživanja za koja je Veljak, kroz svoj višedecenijski rad, otvorio značajan prostor.

Mnogi su filozofi ukazivali na to da je mišljenje jednog filozofa neodvojivo od njegovog života, na šta su i priređivači ove knjige u njenom uvodu ukazali.

Pri tome se nemaju na umu strogo biografski podaci nečijeg života, sa kojima se, takođe, u ovom zborniku upoznajemo, već i onaj deo života koji nije moguće drugačije zabeležiti osim kroz stvaralačku delatnost.

Kad je u pitanju delo Lina Veljaka, videćemo da je ono gotovo jednako rečito kako na papiru tako i izvan njega.

Pored mnoštva visokorangiranih akademskih dostignuća, angažovanost autora u socijalnom, političkom i aktivističkom smislu stoji rame uz rame sa njegovim misaonim naporima.

U tom smislu, možemo reći da profesor Veljak u pravom smislu oličava ideal prema kojem se nečija životna filozofija ogleda u njegovim delima, kao i obratno, da je delovanje krajnji izraz dubokog promišljanja stvarnosti.

Jedno od osnovnih stremljenja filozofije Veljaka, kao i tekstova u samom zborniku, jeste da pokažu kako se ontologijska i praktička sfera prožimaju, i to ne kroz ogledalni odnos, od čijeg je istraživanja sam autor započeo svoj mislilački put, već da se međusobno dopunjuju, u jednom dinamičnom i stvaralačkom odnosu.

Knjiga je podeljena na tri dela indikativnih naslova: Između teorije i prakse, Teorija prakse i Praksa teorije.

Na kraju knjige su dva dodatka – bibliografija i razgovor sa filozofom iz 2021. koji je vodio Goran Sunajko.

Prvi deo knjige daje opšti pregled filozofije Lina Veljaka.

Tekstove u ovom poglavlju pisale su mahom filozofove kolege, pa čitalac dobija mogućnost da, pored uvida u misaoni rad filozofa, oseti i samu snagu ličnosti koja promišlja fundamentalne probleme filozofije.

Radovi jasno pokazuju da je interdisciplinarnost, kao i približavanje ontologije svakodnevnim problemima nužan put kako filozofija ne bi (p)ostala strogo akademska aktivnost, već živa misao koja se hvata u koštac sa egzistencijalnim i društvenim i istorijskim problemima.

Širina Veljakove misli vidi se već prema tematskim poljima, odnosno prostorima kroz koje se ona suvereno kreće – od fundamentalne ontologije i (de)konstrukcije zapadne metafizike ne tragu Hajdegera, do promišljanja Hegelovog i Marksovog shvatanja istorije, društva i čovekove povijesne uloge.

Od hrišćanske teologije, do Marksove kritike ideologije, od problema nihilizma do feminističke prakse i teorije. Kroz sve te misaone kretnje, provejava jedna reč, jedan pojam, jedan moto, a to je sloboda.

U drugom delu knjige autori stavljaju akcenat na teorijske aspekte Veljakove filozofije.

Prvenstveno na problem metafizike, tačnije napetosti između metafizike i ontologije, ali se tu i ne završava.

Prati se kretnja od pitanja samog bića i njegovog značenja, do njegovog izraza kroz društvenu i povijesnu zbilju.

Na taj način obuhvata se čitav razvojni put Veljakove misli, od filozofa praksisovca, orijentisanog na ontološka pitanja, kroz postpraksisovski period, sve do danas: od kritike teorije odraza, kao zatomljene vizije čoveka i društva, i otvaranja jedne revolucionarne prakse stvalačkog angažmana u društvu, do savremenih promišljanja mogućnosti re-evolucije kao pokušaja drugačijeg organizovanja društva.

Na tom putu, čitaocu se ukazuje širok spektar filozofskih problema – odnos ontologije i metafizike, problemi marksističkog shvatanja odnosa čoveka i (društvene) stvarnosti, odnos egzistencije i istine, kao i problemi religije, vere i nauke u savremenom svetu…

Jedna od najzanimljivijih mogućnosti koju Veljakova misao nudi jeste kritika pozicije savremene filozofije, često zvane postmoderna.

U trećem delu knjige čitalac dobija priliku da razmotri autentičnost Veljakove pozicije koja je izražena kroz sam naslov knjige, a to je ontologija prakse koja se pretvara u praktičku ontologiju.

Autori koji promišljaju Veljakovu filozofiju, kao i sam filozof, ne beže od paradoksa, niti pokušavaju da ih reše površnim logičkim i jezičkim intervencijama, već se udubljuju u samu prirodu pardoksalnosti odnosa ontologije naspram prakse. Na taj se način u snazi paradoksa i kroz sam paradoks ocrtava Veljakova filozofija koja se, po rečima autora Ivana Milenkovića razvija „kroz paradokse i uprkos paradoksima“.

Iskustvo paradoksa, bilo kognitivnog ili egzistencijalnog, usko je povezano sa iskustvom ljudske slobode.

Autori će, na tragu Veljakove filozofije, razmatrati odnos slobode i identiteta, krećući se na tom putu od Aristotela do Gramšija.

Analiza tradicionalnog shvatanja identiteta, proizišla iz zapadne metafizike, pokazaće se kao prepreka na putu ka slobodi, koja se doživljavala kao izvorna čovekova svestranost.

Na taj se način čitalac upoznaje sa svom oštrinom Veljakove misli, koja paradoks uzima kao pukotinu kroz koju se mnogostrukost čovekove egiztencije uspeva nazreti i osloboditi.

Na taj način slavljenički spis ne slavi samo ime autora kome je posvećen, već slavi i njegove misaone napore i filozofska dostignuća, kojima je težnja da se zadobije sloboda a što je zadatak celokupnog čovekovog bića, u čemu teorija i praksa postaju neodvojive.