Vraćanje „jugoslovenske ideje“ u muzikologiju

Priređivanjem ovog zbornika, kao i prošlogodišnjim održavanjem skupa, namera  Muzikološkog društva Srbije bila je da temu jugoslovenske ideje vrati u domaću muzikologiju.

Nestanak socijalističke Jugoslavije kao državne tvorevine, od koga nas deli već skoro tri decenije, pored ratnih razaranja i političkih previranja, sa sobom je nužno doneo i značajne promene u kurikulumima i nastavi nacionalne istorije muzike.

Gubitak bratstva i jedinstva kao dominantne paradigme kroz koju se posmatrao suživot jugoslovenskih naroda i sagledavala domaća umetnost značio je početak potrage za novim tumačenjima muzike koja je bila stvarana kao jugoslovenska muzika.

Ovo nije bio ujednačen proces i neretko je bio pod uticajem promenljivih političkih prilika koje su bile drugačije od države do države, pa i od jedne do druge akademske sredine.

Iz perspektive Srbije, odnosno muzikologije i istorije muzike koja se piše u Beogradu i Novom Sadu, možemo uočiti tri osnovne tendencije, ili problema u ovom procesu.

Osnovni problem jeste rekonstruisanje nacionalnih narativa kroz period zajedničke države.

Neizbežno pitanje koje muči svaku muzikološkinju i muzikologa od trenutka kad treba da započne pisanje jedne biografske enciklopedijske odrednice – ili kada kritički pristupi čitanju iste – jeste nacionalnost kompozitorke ili kompozitora.

Međutim, u slučaju autora poput Josipa Slavenskog, Rudolfa Bručija, Nikole Hercigonje i niza drugih, eliminisanje mogućnosti da ih označimo kao jugoslovenske otvara skoro nerešive probleme.

Prevođenje kompozitora iz kategorije jugoslovenskih u kategorije hrvatskih, srpskih, slovenačkih, makedonskih… nužno dovodi do pisanja drugačijih nacionalnih istorija, ali neretko znači i zanemarivanje konteksta u kojima je određena muzika nastajala, pa i do potcenjivanja značaja pojedinih autora koji ostaju neraskidivo vezani za jugoslovenski kontekst.

Drugi problem u sagledavanju muzike Jugoslavije jeste razumevanje specifičnog konteksta samoupravnog socijalizma, i to iz današnje post-konfliktne perspektive nacija-država na Balkanu, gde se kao kolektivni politički subjekti pre svega pretpostavljaju nacionalne i etničke zajednice.

Pojam klase i klasne borbe kroz koju su tadašnji kulturni radnici i umetnici sagledavali sopstveno mesto u istoriji, specifično rešenje nacionalnog pitanja u socijalističkoj Jugoslaviji, radnički narod kao nosilac poltičkog suvereniteta, ideje samoupravljanja i internacionale solidarnosti, ali možda i ponajviše neprekidni nesklad i raskorak između teorije i prakse u političkom i društvenom životu socijalističke Jugoslavije, ogromni su izazovi koji stoje pred muzikološkinjama i muzikolozima koji bave ovim periodom.

Konačno, treća tendencija u sagledavanju Jugoslavije direktni je proizvod poraza njene poslednje realizacije – socijalističke federativne republike.

Naime, sa nestankom socijalističke Jugoslavije kao nečega za šta se verovalo da je konačni proizvod borbe jugoslovenskih naroda za političkom emancipacijom, izgubljeno je i svojevrsno teleološko sagledavanje istorije same jugoslovenske ideje i projekta ujedinjenja južnoslovenskih naroda.

Izučavanje muzičke istorije Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, kao i geneza raznorodnih programa ujedinjenja i njihov uticaj na muzičke prakse, dobili su svojevrsnu autonomiju i otvorili nove perspektive proučavanja ovog perioda, u kojima se jugoslovenstvo ne posmatra kao nužno emancipatorsko ili progresivno, već kao rezultat protivurečnih interesa i istorijskih okolnosti.

Zbornik sadrži ukupno šesnaest radova muzikološkinja i muzikologa skoro svih generacija, od doajena srpske muzikologije, sa višedecenijskim iskustvom u promišljanju muzike u okvirima Jugoslavije, do najmlađih istraživača koji se možda po prvi put susreću sa temom jugoslovenstva.

Upravo ovaj pažljivo osmišljeni susret generacija, te raznovrsnost pristupa i tema, koja je u određenoj meri svakako njegov rezultat, posebni su kvaliteti ovog zbornika.