Kad su se građani nedavno popeli na Kalemegdansku terasu da vide restauriranog Pobednika, simbol Beograda već 90 godina, neminovno se pogled otisnuo i ka ušću Save u Dunav i Velikom ratnom ostrvu, retko lepom prizoru spajanja vode, zemlje i neba koji se otima svim nezgrapnim pokušajima izmene lica grada.
Osim onih koji su Beograd nastanjivali, uživanje u tom pogledu imali su i mnogobrojni putnici među kojima je bilo značajnih imena, putopisaca, pisaca, avanturista, istraživača i onih koji su bili prinuđeni da u Beograd dolaze po službenoj dužnosti. Kakvi su bili njihovi utisci, u rasponu od sredine 19. do kraja 20. veka, i koliko ih je bilo, svakako ne može da stane u jedan novinski tekst.
Ali, pažljivijem čitaocu nameću se kao interesantni redovi znamenitih pisaca i umetnika koji sa izvesnom blagonaklonošću i simpatijama za srpski narod, ili kao oštri kritičari, vide Beograd drugačijim očima od njegovih žitelja.
Čuveni pisac bajki, ali i veliki erudita, dramski pisac i putopisac, Hans Kristijan Andersen preduzeo je tokom 1840. i početkom naredne godine dugo putovanje na Orijent koje je opisao u knjizi Bazar jednog pesnika, prevedenoj i na srpski jezik (SKZ).
Putovanje je započeo u Italiji, a zatim preko Grčke i Konstantinopolja, morem i Dunavom, dolazi i do Beograda.
Vidi ga kao poslednju veliku varoš Orijenta, u kojoj će ostati i poslednja veduta sa minaretom, dok srdačnost i herojski karakter srpskog naroda hvali tokom čitavog putovanja kroz Srbiju, inspirisan srpskom narodnom poezijom koju čita u prevodu, ali očigledno dobro poznaje.
Ploveći uzvodno, desna obala Dunava je Austro-ugarska, leva tajanstvena i skoro slobodna Srbija koja kao plašt još podnosi otomansku vlast, ali sve više naginje evropejstvu i nezavisnosti.
Sa parobroda koji je usidren na pristaništu blizu ušća Save u Dunav posmatra veliku pijacu na zemunskoj obali Dunava gde se kupuje i prodaje orijentalna i evropska roba, začini, proizvodi od kože, a novac kojim se plaća potapa u jako sirće pre nego pređe u druge ruke. Inspiriše ga ta mešavina svetova i običaja i ploveći dalje ka Budimpešti zadržava pramičak nostalgije za Levantom kojim je zanet kao i većina romantičara toga doba.
Da je dublje zašao u beogradske sokake video bi ono o čemu je 1889. pisao Feliks Kanic (SKZ), sećajući se Beograda iz sredine 19. veka kao orijentalne turske varoši “koja je decenijama zadržala izraziti orijentalni karakter.
Izdaleka privlačan raskošan cvet, gubio je svu svoju lepotu čim se preko poluzatrpanih jaraka sa trošnim drvenim mostićima kroz jednu od tri zapuštene varoške kapije stupi na tlo Dorćola nastanjenog većinom muslimanima, gde se javni život odvijao na ulicama uz najveću vrevu, dok su sporednim uličicama i sokacimavladali javašluk i pustoš”.
U daljem tekstu hvali evropska stremljenja beogradskih urbanista koji su za vreme vladavine kneza Mihaila učinili mnogo za kultivisaniji, zapadnjački izgled grada. No, to kao da ne primećuje mladi arhitekta koji će tek postati slavni Le Korbizije, kad u svom delu Putovanje na Istok (Karpos) opisuje dolazak železnicom iz Budimpešte u Beograd 1911. kao veliko razočaranje.
“U toku noći su najavili da stižemo u Beograd. I čitava dva dana smo se oslobađali iluzija o njemu (…) Mi smo zamišljali kapiju prema Istoku koja vrvi od slikovitog života, nastanjen sjajnim i nalickanim konjanicima (…) Njegov položaj je, međutim, zadivljujući, kao i položaj Budimpešte. U jednom mirnom kraju grada nalazi se zadivljujući etnografski muzej…”
Koliko razočaranosti, koliko bajkolikih očekivanja još jednog putnika koji je u mašti već izgradio predstavu o kapiji Orijenta, u godinama kad se Beograd trudio da bude sve drugo samo ne orijentalna varoš i čiji će urbanistički napredak grubo prekinuti Prvi svetski rat.
Potom će protutnjati i Drugi svetski rat, uništiti toliko arhitektonskih napora između dva rata, a u Beogradu će 1949. biti raspoređen službenik Britanske ambasade Lorens Darel, duboko ogorčen što nije dobio mesto u svojoj obožavanoj Grčkoj koju je zadužio stotinama glorifikatorskih putopisnih stranica.
O Srbiji, međutim, piše u pismima svojim prijateljima prilično kontradiktorno, nazivajući stanovništvo čas tupavim, čas gladnim i napaćenim narodom, vajkajući se što je poslat iza Gvozdene zavese, iako je raskid sa SSSR u punom jeku. Iznad svega, žali se na klimu koja je po njemu nepodnošljiva.
“Ovo mesto kao da je hiljadama milja daleko od Mediterana. Ravno, sa svih strana zarobljeno kopnom (…) nema maslina, svuda samo glupave guske, prašina u leto i magla u zimu. Ove nedelje navejao je strašan sneg (…) Ledeni vetar iz tatarskih predela”.
Da bi se donekle utešio, polazi automobilom na put do Soluna, ne bi li se dokopao grčkog sunca i dalje se (verovatno s razlogom) žaleći na užasne puteve ka jugu. Proći će mnogo decenija dok se ne približe evropskim standardima. Ali i njegova voljena Grčka guši se u to vreme u siromaštvu i građanskom ratu koji samo što nije počeo. Beograd, međutim, nema more…
Ali ima Dunav koji je u svom veličanstvenom putopisu opisao Klaudio Magris (Arhipelag), od spleta vrutaka duboko u Švarcvaldu do raskošne delte na kapiji Crnog mora.
Na tom dugom putu, kroz vojvođanske predele vodi ga njegova duboka odanost umrloj Monarhiji zbog koje kao da Beograd prezire, jedva ga pominjući kao prestonicu velike, socijalističke Jugoslavije, ali ni retka više. Uvređeni čitaoci pitaju, zar veličanstveni pogled sa Kalemegdanske terase nije zaslužio više od slavnog dunavskog putopisca?
Ta jasna granica između Istoka i Zapada na kopnu, sliva se na nebu i u vodenom odsjaju u nežni akvarel koji posmatraju bronzane oči Pobednika. Mi, njegovi žitelji, takođe smo putnici, ali kroz vreme. I dugujemo budućim stanovnicima očuvanje onog što danas Pobednik vidi.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
