Kulturne inicijative unutar političkog miljea

Izložbu je, organizovao Baltimorski muzej likovnih umetnosti, bila je namenjena evropskoj publici i održana je u Bonu, Beogradu, Rimu i Varšavi. Put američkog slikarstva od skromnih početaka do autonomije i međunarodne dominacije prikazan je kroz 60 slika.
– Izložba je počela radovima Bendžamina Vesta – Venera i Evropa iz 1770. i DŽona Singletona Koplia –Portret gospođe Skiner iz 1772, a završila delom Elsforta Kelija – Plavo, žuto i crveno iz 1971 – kaže Senka Ristivojević, istoričarka umetnosti i PR MSUB. Ona skreće pažnju da je američko slikarstvo najpre bilo pod engleskim uticajima, zatim francuskim, da bi početkom XIX veka počelo da razvija sopstveni jezik kroz radove umetnika koji su u tematski repertoar uključivali motive iz svakodnevnog američkog života – počeci kolonijalizacije, rane industrijalizacije, formiranje današnjih metropola. Neka od značajnih imena čiji su se radovi našli na izložbi su DŽon Trumbil, Gilbert Stjuart, Tomas Sali, Tomas Kol, Istman DŽonson, DŽordž Inis, Tomas Ikins, kao i predstavnica impresionizma Meri Kasat.

Robert Smitson – retrospektivni pregled

Sagovornica Danasa napominje da kad se govori o američkom slikarstvu posle 1945, treba imati na umu da se ono mora sagledati kao internacionalni fenomen.
– Neminovno je da su svi pokreti, od apstraktnog ekspresionizma, preko slikarstva bojenog polja, pattern slikarstva, neo-dade i pop arta, bez izuzetka uticali na slikarstvo druge polovine XX veka, u internacionalnom smislu. Na izložbi u MSUB posleratno slikarstvo je predstavljeno kroz radove Aršila Gorkog, DŽeksona Poloka, Hansa Hofmana, Marka Rotka, Barneta NJumena, Helen Frankentaler, Morisa Luisa, Keneta Nolanda, Frenka Stele, Vilema de Kuninga, DŽaspera DŽonsa, Roberta Raušenberga, Endija Vorhola, Roja Lihtenštajna, a tokom trajanja izložbe je bio prikazivan i dokumentarni film Američka vizija o američkim slikarima – objašnjava Ristivojević, dodajući da je MSUB 1983. ugostio još jednu zanimljivu retrospektivu.
Reč je o izložbi pod naslovom Robert Smitson – retrospektivni pregled koja je obuhvatala radove nastale poslednjih 12 godina života ovog čuvenog i tragično nastradalog lend art umetnika. To je period od 1961. do 1973. kada je Smitson nastradao prilikom snimanja jednog od svojih radova.
– Opus Roberta Smitsona spada u polje lend arta, umetnosti zemlje ili umetnosti tla i on je inspirisao mnoge umetnike. NJegovu izložbu je pripremio kustos umetničkog muzeja Herber F. DŽonson sa Univerziteta Kornel u NJujorku koji je bio i komesar Bijenala u Veneciji 1982. Dakle samo godinu dana od bijenalne smotre u Veneciji retrospektivni pregled ovog umetnika mogao je da se vidi i u MSUB. Za ovu izložbu od velikog značaja je bila saradnja sa Kulturnim centrom SAD koji je ponudio izložbu beogradskom Muzeju. Tako je domaća publika mogla da vidi delo Roberta Smitsona, umetnika i protagoniste prelomnih umetničkih zbivanja u drugoj polovini 1960-ih i početkom 1970-ih – skreće pažnju Senka Ristivojević.

Americans in Belgrade

Prema njenim rečima – krajem osamdesetih godina XX veka realizacija muzejskih programa bila je znatno otežana smanjenjem finansijskih sredstava i novim propisima koji su se ticali međunarodne saradnje.
– Često je rezultat bio i otkazivanje velikih izložbi iz inostranstva. To se desilo i sa izložbom Endija Vorhola koja je bila najavljivana u javnosti, a planirana za april 1991. Trebalo je da se prikaže 90 Vorholovih radova iz kolekcije njujorškog Muzeja moderne umetnosti i iz privatnih kolekcija iz Amerike i Nemačke. Realizacija izložbe je otkazana zbog nestabilne političke situacije – ukazuje Ristivojević.
Ona, podseća da je skoro dve decenije kasnije Muzej nastavio međunarodnu saradnju sa Amerikom – ovaj put u suprotnom pravcu – prezentacijom srpske umetnosti u Americi.
– Posle uspeha u Beogradu, izložba O normalnosti. Umetnost u Srbiji 1989-2001 gostovala je 2009. u Centru Kacen u Vašingtonu. Ova izložba označila je ponovno uspostavljanje direktne saradnje između srpskih i američkih institucija. Pored toga što je bila dobar primer međuinstitucionalne saradnje ona je omogućila da se američka javnost upozna sa vrlo specifičnim i kompleksnim stanjem savremene umetnosti 1990-ih u Srbiji – zaključuje sagovornica Danasa.
Međutim, dve prelomne američke izložbe u Jugoslaviji, pominjane i u nekim od prethodnih tekstova jesu Savremena umetnost u SAD, 1956. i Savremena američka umetnost upriličena 1961-62. One su za ovdašnje društvo bile u svakom smislu premijera i specifične, pa ne čudi potreba da se nakon pola veka ponovo sagleda njihov značaj. Upravo je tome bila posvećena manifestacija Americans in Belgrade, koja je održana 2007. Podrazumevala je izložbu Savremena umetnost u SAD iz kolekcije Museum of American Art – Belgrade, koja je održana u MSUB i u Studentskom kulturnom centru. Tim povodom na sajtovima B92 i Halter, kao i u Danasu, ovaj događaj je najavljivan tekstom u kojem se podseća da je leta 1956. beogradska publika prvi put videla izbor moderne umetnosti Novog sveta iz kolekcije MoMA, a u oblasti slikarstva, skulpture, grafike, fotografije i arhitekture. Pored sažetog pregleda modernog slikarstva u prethodnih 50 godina, akcenat izložbe je bio na tada najnovijem i najradikalnijem slikarskom pravcu poznatom pod imenom Apstraktni ekspresionizam, a publici su predstavljeni ključni radovi njegovih najznačajnijih predstavnika: Gorkog, Poloka, Rotka, Madervela, Stila, De Kuniga, Klajna, Gotliba… Ovakva selekcija autora i ovaj izbor radova nikad kasnije nisu viđeni u Beogradu. U pomenutim medijima, podsećaju da se pet godina kasnije (1961/62), u organizaciji vladine agencije USIS, održava još jedna američka izložba, ovog puta slikarstva, i to pod nazivom Savremena američka umetnost.

Kulturnom otvaranju Jugoslavije prema Zapadu

– Osim u Beogradu, ta izložba je bila prikazana i u Skoplju, Zagrebu, Rijeci, LJubljani i Mariboru. Pored apstraktnih ekspresionista, koji su i ovoga puta činili najveći deo izložbe, doduše sa drugim izborom slika, Beograđani su po prvi put imali prilike da vide i radove DŽaspera DŽonsa i Roberta Raušenberga. Obe izložbe, uprkos njihovom objektivnom značaju, ubrzo bivaju zaboravljene. O njima se više nije ni govorilo niti pisalo, tako da one nisu postale deo priče o razvoju beogradske umetničke scene. Izgleda kao da te dve izložbe nisu ostavile nikakvog traga u ovoj sredini. „Americans in Belgrade pokušaj je da se, kroz nekoliko izložbi slika i dokumentarnog materijala, filmskih projekcija i predavanja, podsetimo ne samo na ove dve izložbe već i na pojavu posleratnog modernizma kod nas, uključujući tu umetnost, arhitekturu, dizajn, film, modu i zabavnu muziku i, svakako, pojavu televizije“, stajalo je u pozivu na ovaj događaj. U istom materijalu, posebno se ističe složeni fenomen posleratnog modernizma, koji je nastao u Americi i Zapadnoj Evropi nakon tragičnog iskustva Drugog svetskog rata, a čiju je ideološku osnovu činio nacionalizam doveden do njegovih krajnjih konsekvenci.
„To je bio period posleratne obnove Evrope, ali i njene podele nakon razbuktavanja hladnog rata (gvozdena zavesa, Korejski rat), period ideoloških i rasnih tenzija u samoj Americi (makartizam, rasna diskriminacija), sovjetskih vojnih intervencija unutar Istočnog bloka… Tako su i mnoge kulturne inicijative (putujuće izložbe i koncerti, filmovi, časopisi, skupovi pisaca…) direktno ili indirektno, imale svoju ulogu i bile tretirane unutar ovakvog političkog miljea. Slučaj Jugoslavije bio je posebno zanimljiv pošto je to bila jedina socijalistička zemlja koja se (1948) distancirala od Istočnog bloka i, bar nezvanično, postala deo Zapadnog saveza odakle je dobijala vojnu i ekonomsku pomoć. Tada unutar zemlje postepeno dolazi i do spuštanja ideoloških barijera, što vodi ka kulturnom otvaranju Jugoslavije prema Zapadu. O tom otvaranju svedoči, na primer, rast uvoza zapadnih (američkih) filmova, koncerti džez muzike, putujuće izložbe itd. Na tom talasu je i izložba Savremena umetnost u SAD stigla u socijalistički Beograd nakon obilaska više zapadnih prestonica. Ubrzo zatim održana je i velika putujuća izložba fotografija Porodica čoveka u organizaciji Muzeja moderne umetnosti iz NJujorka, a nekoliko godina kasnije i već pomenuta izložba slika 33 autora, Savremena američka umetnost. Ove i druge putujuće američke izložbe koje su obilazile Evropu tih godina, već se danas vide prvenstveno kao aspekt hladnog rata, kada su ideje modernizma, individualizma i slobode izražavanja na Zapadu bile suprotstavljene socijalističkom realizmu, kolektivizmu i diktatu u umetnosti na Istoku. Ne ulazeći u opravdanost ovakvog pristupa, čini se da bi iz današnje perspektive bilo zanimljivije razmotriti kakva je bila uloga ovih izložbi u uspostavljanju prvog zajedničkog kulturnog identiteta na tlu Evrope posle rata: identiteta zasnovanog na modernizmu, izraženom pre svega kroz apstraktnu umetnost, ali i kroz moderni dizajn i arhitekturu, balet, teatar, film… Identiteta zasnovanog na ideji o slobodi, progresu i saradnji, na napuštanju nacionalnih okvira, drugim rečima na internacionalizmu i na individualizmu“, navedeno je u medijima povodom izložbe u sklopu projekta Americans in Belgrade. U okviru ove smotre, kustos MoMa Porter Mekrej održao je predavanje na temu MoMA i Internacionalni program u MSUB, dok su izložbu posvećenu čuvanju i izlaganju sećanja na dve američke izložbe koncipirali Branislav Dimitrijević, Mira Otašević, Bojana Andrić i Mileta Kečina. plakat

Podržala Ambasada SAD u Beogradu. Stavovi izneti u tekstu su stavovi autora i nužno ne izražavaju stavove Vlade SAD