Foto: M.P. / DanasDanas je u Zrenjaninu dan suvih česmi. Razlog su ponovo radovi Elektrodistribucije na trafo stanici, koja napaja vodoizvorište, tako bar glasi još jedno u nizu objašnjenja komunalnih službi zašto u gradu sa neispravnom vodom nema ni one, tehničke vode.
Osim te, veoma bitne činjenice, na današnji dan navršavaju su 254 godine od kada je Bečkerek, a danas Zrenjanin, carskom poveljom dobio status Slobodnog carskog trgovišta, svoj prvi Senat i prvi gradski sud.
Povodom sećanja na 6. jun 1769. godine i Privilegiju trgovišta, odbornici LSV – Vojvođani su podsetili da je Zrenjanin nekada bio mnogo bolji.
„Slavna istorija ovog grada ne beleži ovoliko nesposobnu, bahatu i bezidejnu vlast. Zrenjanin danas nema ispravnu pijaću vodu, u njemu ne rade čak ni semafori, infrastruktura je zapostavljena, stari ljudi postaju najbrojniji deo stanovnika. Uzmimo samo za primer da danas u celom gradu nema vode od 8 do 12 časova, dakle 6. 6. 1769. godine postajemo deo modernog sveta, a danas, 6. 6. 2023. godine imamo suve česme“, navode Ligaši.
Tako je, beležimo, danas. A pre dva i po veka, slika nešto drugačija.
Pre izdavanja Privilegije, koja se čuva u zbirci povelja Istorijskog arhiva Zrenjanin, sin i savladar Marije Terezije, Josif II, obilazio je Banat i beležio prilike na terenu, o čemu su pisali zrenjaninski zaljubljenici u lokalnu istoriju, dok Istorijski arhiv čuva o svemu tome vrednu građu.
Sin carice Marije Terezije posetio je Bečkerek 10. maja 1768. a u svoj putnički dnevnik zabeležio je sledeće redove o „prilično velikom naselju“.
„Po mom iskustvu, Bečkerek je najzdravije mesto u Banatu. Bečkerečki upravni distrikt je najplodniji. Oko Bečkereka se prostire najpodesnije zemljište za kolonizaciju. Samo naselje je dovoljno veliko. Ne nedostaje ništa drugo, nego da se upravniku sazida kuća, za smeštaj službenih kancelarija i arhive. Budući da Bečkerek leži na Begejskom kanalu, on je u vezi sa Temišvarom i celim svetom. Mnogo njih se doseljava ovde iz Temišvara“.
Rukovodeći se ovim izveštajem i tekućim trendovima kolonizacije, Marija Terezija je iduće godine izdala Privilegiju kojom je naselju dodelila status trgovišta.
Tekst Privilegije preveden je sa nemačkog i publikovan u prvom broju časopisa Arhivska građa Gradske državne arhive u Zrenjaninu 1953. godine. U njemu se navodi petnaest članova kojima se regulišu različiti aspekti gradskog uređenja. Stanovništvo se deli na slobodne građane i sustanovnike, propisuju se obaveze i davanja trgovišta, reguliše upotreba pečata, način izbora tržišnog suda, koji je glavni upravni organ u mestu.
Grb grada iz 18. veka
Zrenjanin ima grb sa Devicom Marijom a taj grb grada datira iz 1769. godine, kada je Veliki Bečkerek dobio status trgovišta. Takav grb grada je ponovo u upotrebi od 2008. godine.
Grb koji predstavlja Uspinjanje Device Marije na nebo i na kome su predstavljeni Sveti apostoli a iznad grba vidi se zidina grada sa pet kula u obliku krune, oslikan je srebrnom bojom na plavoj podlozi.
Zvanično je mogao da se koristi do 1919. godine, ali je korišćen sve do kraja Drugog svetskog rata.
Olga Zirojević, u knjizi „Panonska urbana kultura“ zabeležila je o razvoju vojvođanskih gradova, među kojima je i Zrenjanin, i sledeće redove.
„Zahvaljujući ogromnim melioracionim radovima (kanal Dunav-Tisa, Begejski kanal, koji je kasnije povezan s Tamišem), uvođenju stranih industrijskih i egzotičnih biljaka (duvan, šafran, pamuk) i kolonizaciji, došlo je do snažnog ekonomskog razvoja cele današnje Vojvodine, a posebno Banata. Dosta opustelu zemlju naseljavali su najpre nemački zanatlije i grčki i cincarski trgovci, kao i Srbi iz razvojačene Potiske i Pomoriške vojne granice“, navodi autorka.
Dodaje da su „gro stanovništva Velikog Bečkereka sačinjavali Srbi, koji su imali svoju autonomiju i stanovali su u naseljima Gradnulica i Dolja“.
„Naseljavaju se potom i Rumuni, Italijani, Francuzi, Španci. Otuda Nova Barcelona na levoj obali Begeja. Na osnovu privilegije carice Marije Terezije 1769. godine, kada mesto dobija status trgovišta, stanovnici grada postali su slobodni, a delili su se na „građane“ i „sustavnike“ -zemljoradnici, vinogradari, nadničari“, stoji u knjizi „Panonska urbana kultura“.
Broj stanovnika u 21. veku pada
Od 1880. godine do danas, broj stanovnika u Zrenjaninu se stalno menjao. Prema dostupnim podacima, prema popisu stanovništa iz 1880. godine, tada je u Bečkereku živelo 19.500 građana.
Ta brojka postepeno raste, pa već 1890. godina u ovom gradu živi 21.900 stanovnika.
Do kraja Drugog svetskog rata, broj stanovnika Bečkrereka raste postepeno, na svakih deset godina bude oko deste hiljada građana više.
Tokom evidentiranih 15 popisa stanovništva, od 1880. do 2022. godine, najveći rast stanovništva zabeležen je od popisa 1953. do 1991. godine.
Za one koji ne veruju da je politika ( socijalna, kulturna, obrazovna, demogarfska, ekonomska, agrarna ) ta koja utiče na demografiju, ilustrativan je podatak da od 1991. godine, kada počinje ekonomski slom i propast bivše države i ratovi u Jugoslaviji, broj stanovnika je u stalnom padu.
Od 1991. godine, kada u samom Zrenjaninu, ne računajući okolna sela, živi 81.316 stanovnika, za deset godina stiglo se do broja od 79.773, da bi 2011. godine bilo evidentirano 76.511 stanovnika.
Šta je poslednji popis iz 2022. godine pokazao, znaju svi. Tada je evidentirano u samom Zrenjaninu, bez okoline, 67.129 stanovnika.
Toliko ljudi je u ovom gradu živelo početkom šezdesetih godina 20. veka.
Najveći odliv stanovništa na području Zrenjanina desio se u selima. To pokazuju i statistički podaci, prema kojima je sam grad beležio manji pad broja stanovnika od 1991. do 2002. godine u odnosu na sela.
„Danas, pod vlašću naprednjaka, Zrenjanin pada. Nesposobna gradska vlast ćuti na činjenicu da je broj stanovnika u gradu pao na 67.129 stanovnika. Samo pre 30 godina, bilo ih je 81.317. To predstavlja pad od jedne petine stanovnika. Sela koja pripadaju gradu, za isti period, izgubila su jednu trećinu stanovnika. Ona i bukvalno nestaju“, upozoravaju iz odborničke grupe LSV – Vojvođani u Zrenjaninu, iako je trend pad stanovnika nezadrživ poslednjih 20 godina i obuhvata i period demokratske vlasti.
Više vesti iz ovog grada čitajte na sledećem linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
