Smanjenje broja odbornika na Severu Kosova: Nesklad između popisa i biračkih spiskova

Usklađivanje sa zakonom ili proizvoljna primena?

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, broj odbornika određuje se proporcionalno broju stanovnika. U tom procesu, CIK koristi podatke koje dostavlja Ministarstvo administracije lokalne samouprave (MALS), a trenutno su ti podaci zasnovani na rezultatima popisa stanovništva iz 2024. godine.

Međutim, ova standardizovana formula ne uzima u obzir specifičnosti severnih opština sa srpskom većinom, gde je popis praktično izostao – Srpska lista pozvala je na bojkot, dok su mnogi građani svedočili da popisivači uopšte nisu dolazili do njihovih domova. Kao rezultat, zvanični podaci nisu potpuni, pa se procene zasnivaju na analizama Agencije za statistiku Kosova i međunarodnih stručnjaka.

Dodatni problem predstavlja značajna razlika između broja popisanih stanovnika i broja osoba na biračkim spiskovima. Na primer, prema podacima CIK-a, u Severnoj Mitrovici pravo glasa na parlamentarnim izborima ove godine, imao je 18.781 građanin, dok je popisom zabeleženo samo 7.920 stanovnika. Slične disproporcije beleže se i u ostalim opštinama – u Leposaviću je zabeleženo 13.876 birača, dok je popisano 9.485 stanovnika; u Zvečanu 7.203 birača naspram 2.867 popisanih; a u Zubinom Potoku 6.843 birača, dok je popisano svega 3.385 stanovnika, piše Radio Kontakt plus.

Pitanje legitimiteta

Milica Andrić Rakić iz Nove društvene inicijative navodi da CIK postupa u skladu sa zakonom, ali ističe da se ni ranije nisu koristili potpuni i pouzdani podaci u srpskim sredinama.

„U odsustvu pravih brojeva, jedino je moguće ovu formulu izračunati uz pomoć procena Kosovske agencije za statistiku i to je bila praksa i ranije, budući da Kosovo nikada nije sprovelo uspešan popis u svim srpskim opštinama“, kaže ona.

S druge strane, Aleksandar Rapajić iz Centra za zastupanje demokratske kulture upozorava da se procene koje CIK koristi za određivanje broja odbornika ne mogu smatrati legitimnim, jer su, kako navodi, bazirane na nepotpunim ili netačnim podacima.

„Ova odluka CIK-a dodatno komplikuje ionako krhku političku situaciju na severu Kosova. Sama činjenica da se broj odbornika određuje na osnovu popisa koji nije validno sproveden u severnim opštinama već otvara ozbiljna pitanja legitimiteta i ravnopravnosti“, kaže on.

Dodaje da je popis u četiri opštine delimično sproveden zbog, kako ističe, loše organizacije i da je odgovornost za neuspeh na centralnim vlastima koje te rezultate ipak koriste kao validne.

„Na terenu imamo realan osećaj da su institucije u Prištini odlučile da jednostrano prelamaju odluke bez konsultacija sa lokalnim zajednicama, što dodatno podstiče osećaj političke marginalizacije među Srbima na severu“, smatra Rapajić.

Nepodudarnost između broja stanovnika i broja birača

Iako odluka o smanjenju broja odbornika nije zanemarljiva, Andrić Rakić smatra da je stanje po pitanju biračkih spiskova još veći problem.

„Birački spiskovi su daleko veći problem od procene broja stanovnika, jer su oni prebacivani i onemogućavaju demokratske procese. Na primer, zbog nerealnog biračkog spiska bilo je praktično nemoguće smeniti gradonačelnike, jer nema ni izbliza toliko birača“, objašnjava Andrić Rakić, piše dalje Kontakt plus.

Istovremeno ukazuje da trenutno stanje sa biračkim spiskovima umanjuje delotvornost građanskih inicijativa.

„Diskrepanca je ogromna, ali, dok vas to što niste popisani ne sprečava da se upišete u birački spisak i glasate, to što su birački spiskovi nesređeni ugrožava mehanizme učešća građana, u kojima se uspešnost inicijativa određuje procentima zasnovanim na brojevima u biračkom spisku“.

Rapajić smatra da neusklađenost između stvarnog i procenjenog broja stanovnika stvara prostor za manipulacije.

„Prema procenama OEBS-a od pre nekoliko godina, opština Severna Mitrovica imala je oko 30.000 stanovnika, tako da bi broj odbornika trebalo da bude 19 ili 21, po novim pravilima. Svesni smo da je došlo do iseljavanja stanovnika, ali je takođe teško poverovati da je broj stanovnika pao na manje od 8.000, tako da su procene očigledno netačne, pa čak i zlonamerne“.
Prema njegovim rečima, razlika između popisa i biračkih spiskova direktno utiče na regularnost izbornog procesa.

„Tolika razlika je više nego očigledan i ozbiljan institucionalni problem. Na parlamentarnim izborima održanim ove godine u Severnoj Mitrovici je glasalo skoro 7.000 građana. Što se tiče biračkih spiskova kada imate nerealno visoke brojke, to otvara prostor za manipulacije i dovodi u pitanje regularnost izbora“, smatra Rapajić.

Izazovi za manje i nove stranke

Iako se smanjenje broja odbornika ne odnosi na etničku pripadnost već na ukupan broj mesta, posledice će se najviše osetiti među manjim i novim političkim subjektima, upozorava Andrić Rakić.

„Odluka sama po sebi ne utiče na to kakva će biti reprezentacija Srba; smanjen je ukupan broj mesta (ne ‘srpskih’, kao što je to slučaj u parlamentu), tako da zastupljenost Srba i svih drugih zajednica zavisi isključivo od glasova za različite političke opcije. Odluka potencijalno može imati i nešto negativan efekat na mlade stranke i stranke nevećinskih zajednica u većinski srpskim opštinama, jer će im sada trebati više glasova za odborničko mesto nego što je to bio slučaj do sada“, kaže Andrić Rakić.

Rapajić smatra da se kombinacijom netačnih procena i nerealnih spiskova stvara „veštačka politička neravnoteža“.

„S jedne strane omogućava da potencijalno glasa više ljudi nego što realno živi na terenu, a s druge strane se smanjuje broj predstavnika koji bi te građane trebalo da zastupaju“, navodi Rapajić.

Urušavanje poverenja i osećaj marginalizacije

Na pitanje da li ovakve odluke dodatno podstiču osećaj marginalizacije kod Srba na severu, posebno nakon izlaska iz kosovskih institucija 2022. godine, Andrić Rakić smatra da ova odluka nije među najspornijima.

„Ona nije preterano sporna u odnosu na sijaset drugih i te kako spornih politika.“

Rapajić, međutim, ocenjuje da ovakve mere dodatno urušavaju poverenje Srba u kosovske institucije.

„Već postoji dubok osećaj nepoverenja prema institucijama u Prištini, a ovakve odluke samo ga produbljuju. Građani osećaju da se političke odluke donose mimo njih, bez ikakve transparentnosti ili uključenja lokalne zajednice. Dugoročno, to može voditi ka daljoj apstinenciji od izbora i institucionalnom distanciranju“, zaključuje Aleksandar Rapajić.

Sagovornici Kontakt Plusa su saglasni da je potrebno sistemsko rešavanje nesrazmernosti između popisa i biračkih spiskova, kao i veće uključivanje lokalnih zajednica u procese koji direktno utiču na njihov politički život.